Եթե թուրքական թերթերի հրապարակումները մոտ լինեն իրականությանը, ապա դա կարելի է բնութագրել, որպես անկախ Հայաստանի կապիտուլյացիա Թուրքիային։

Այսպես կոչված «ճանապարհային քարտեզը» ես անվանել եմ «карта бездорожья»: Պետք է ասեմ, որ համաձայնագրի անվանումը, թեկուզ պաշտոնական անվանումը, բովանդակությունն ու դրա վերաբերյալ արվող մեկնաբանությունները ուղղակի իրար չեն համապատասխանում։

Այսօր Սերժ Սարգսյանը հանդես է գալիս Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այն ծրագրի իրականացման նախաձեռնությամբ, որը վերջինս առաջ էր քաշել 90-ականների սկզբներին, երբ հակադրվում էր ՀՀ անկախության հռչակագրում ցեղասպանության ճանաչման խնդրին։

Եթե ապրիլի 24-ի նախօրեին նման հայտարարությունը պարզապես պատահականություն է, ապա սա վկայում է, որ մեր իշխանություններն անտարբեր են մեր համընդհանուր զգացմունքների հանդեպ: Սա անհասկանալի է: Բայց եթե սա արվել է միտումնավոր, ինչ որ մեկի առաջարկով կամ գուցե պնդմամբ, դրա փոխարեն ինչ որ բանի ակնկալիքով, դա նշանակում է, որ մենք ցեղասպանության ճանաչման խնդիրն առևտրի առարկա ենք դարձրել: Սա արդեն ոչ թե անհասկանալի է, այլ անընդունելի:

Ինչպես, որ Հայաստանը բարձրացնում է ցեղասպանության հարցը, այդպես էլ Թուրքիայում խոսվում է այն մասին, որ հայերն են ջարդերը սկսել։ Կա ուրիշ մի նրբություն։ Անընդհատ շեշտվում է, որ Թուրքիայում աշխատում է 70 հազար Հայաստանի քաղաքացի։ Հայաստանը ներկայացվում է որպես ցածր կենսակերպով, աղքատ, ոչինչ չունեցող երկիր։

Ինչ վերաբերում է տարածքների վերադարձի թուրքական նախապայմանին, ապա այն հայկական կողմի աննախապայման դիրքորոշման տրամաբանական պատասխանն է, և ուրիշ բան չէր էլ կարելի սպասել։

Ճիշտն ասած տագնապի զգացում ունեմ։ Նույն տագնապը, երբ Գետաշենն էինք կորցնում։ Բայց այն ժամանակ գիտեինք, թե ինչի համար ենք պայքարում, հանուն ինչի են տղաները ճակամարտում, մենք ինչու ենք մթի ու խավարի մեջ։ Այսօր, չնայած շուրջօրյա լույս ունենք, բայց այսքան խավար մեր շուրջը, գոնե ինձ համար, երբևէ չի եղել։

Անկեղծ ասած, ես չգիտեմ, թե իշխանության համար, ընդհանրապես, ո՞րն է ազգային շահը։ Ազգային շահ ասվածը մեր հասարակության տարբեր շերտեր և քաղաքական ուժեր տարբեր կերպ են մեկնաբանում։

Սերժ Սարգսյանն է երկրի նախագահը։ Եվ նա իրականացնում է քաղաքականություն, որը չարամիտ մեկնաբանությունների դեպքում, փորձ է արվում զուգահեռներ անցկացնել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մոտեցումների հետ։

Փաստորեն ճգնաժամը Բուշի ադմինիստրացիային շեղեց ղարաբաղյան խնդրից, որովհետև արդեն հասկանալի դարձավ, որ այդ ամիսներին շատ ավելի առաջնային խնդիր է ճգնաժամի հաղթահարումը, քան ղարաբաղյան հարցի կարգավորումը։

Մենք, բոլոր դժվարություններով հանդերձ, ազատ մարդկանց հասարակություն էինք։ Հետո սկսեցինք դա չգիտակցել և կամաց-կամաց այդ ազատությունից հրաժարվել...Ինքներս հրաշալի գիտենք, թե երբ դա սկսվեց։ Եթե կոնկրետ ընտրություններին է վերաբերում, ապա, իհարկե, 1995 թ.-ից։ Որովհետև 1995 թ.-ին առաջին անգամ տեղի ունեցավ այն, ինչը որ ազատ հասարակության մեջ չպետք է տեղի ունենար։

Բախումների և լարվածության մեծ հավանականություն եմ տեսնում, քանի որ, թե՛ այն «սոցիոլոգիական հարցումները», և թե՛ մամուլի առանձին միջոցների կողմից բևեռացմանն ուղղված գործողությունները, կարծես թե թելադրվում են ինչ-որ մի կողմից, և հասարակությանը տարաջատվելու արհեստական լիցքեր են հաղորդում՝ ներարկելով չարի և բարու գաղափարը։

Ես իրատես մարդ եմ և չեմ ուզում պարզապես լինել ընդդիմադիր, կամ ընդունել նման կեցվածք։ Ամեն երկրի հայրենասեր քաղաքացի, իսկ ես ինձ այդպիսին եմ համարում, պետք է մտածի միայն պետության մասին։ Մարդկանց պետք է աշխատալու հնարավորություն տրվի, որպեսզի նրանք ամբողջությամբ կարողանան դրսևորվել և ոչ թե անտեղի քննադատել։ Ե՛վ անցյալում, և՛ այսօր Հայաստանում ընդդիմադիր կեցվածք ընդունելը կրում է նաև արհեստական բնույթ։

Ես ոչ մեկի չեմ տա իմ ալիքը։ Ես այն ոչ մեկից չեմ վերցրել, չեմ ժառանգել, զրոյից հեռուստաընկերություն եմ ստեղծել։ Պետք է թվայնացնել՝ ես դա կանեմ։ Ե՛վ գումար ունեմ, և՛ ամեն ինչ։ Որևէ մեկը չի կարող ինձ խանգարել։ Այսօր ոմանց մոտ ցանկություն կա մենաշնորհել նաև այդ ոլորտը՝ բոլոր հեռուստաընկերությունները փողով գնել։ Թող լավ իմանան՝ ես չեմ վաճառում, ոչ էլ վաճառվում եմ։

Հայերի համար արցախյան խնդիրը լուծված է։ Պարզապես մեր ռեժիմի պարագլուխները, ելնելով իրենց շահադիտական նկատառումներից, պատրաստ են ոչ միայն զիջելու ազատագրված տարածքները, այլև նրանք պատրաստ են զիջել ամբողջ Արցախը, միայն նրա համար, որ շարունակեն իրենց նյութապաշտությունը։

–Դժվար թե ես ինչ-որ բան այլ կերպ անեի։ Արժեքները, որոնք կարևոր են մեզ համար չեն ընդունվում Ռուսաստանի կողմից։ Արդյո՞ք, ես պետք է գնայի փոխզիջման։ Եթե այդպես անեի, ապա Ղրղստանի պես կկորցնեինք մեր ժողովրդավարական արժեքները, կամ կլինեինք աղքատ ինչպես Հայաստանը, որի տնտեսությունն ամբողջությամբ կախված է Ռուսաստանից։

Կարծում եմ, որ մինչև 1995-96 թվականները մենք դեռ կարող էինք արձանագրել իշխանության պատկանելը ժողովրդին։ Խնդիրները սկսվեցին դեռ առաջին նախագահի օրոք, և 1996-ին ամեն-ինչ վերջացավ, ժողովրդից իշխանությունը խլեցին։ Դրա միտումները խորացան, ինչը բերեց մարտի 1-ին։

Ցավում եմ, որ մեր բնական դաշնակիցների շրջանում գտնվեցին մարդիկ, ովքեր տրվեցին պիտակավորումներ տալու գայթակղությանը։ Կարծում եմ կգա ժամանակը և նրանք ներողություն կխնդրեն իրենց պահվածքի համար։ Ամեն դեպքում «Ժառանգության» որոշման վրա դա չէր կարող ազդել։