-Կա իրականություն, և կա իրականությունը ճիշտ ներկայացնելու պահանջ։ Լրագրող, արվեստագետ՝ մասնագիտություններ, որոնք մեծ հաշվով կոչված են իրականացնելու այդ առաքելությունը։ Ձեզ հաջողվո՞ւմ է լինել այն միջնորդը, ով իրականությունը հասցնում է հասարակությանը։

Կարինե Խոդիկյան-Եթե նայենք իրականությանը և այն ամենին, ինչը շրջապատում է մեզ, բնականաբար, ես պետք է պատասխանեմ՝ մեծամասամբ՝ ոչ։

-Ո՞րն է պատճառը։

Կ.Խ.-Գրականության հետ կապված ես մի այսպիսի օրինակ ունեմ. Մոսկվայի շենքերից մեկի նույն հարթակի վրա դեմ դիմաց ապրում են պոետն ու քննադատաը։ Պոետը գրում է, քննադատը՝ ջարդում, և նրանք միմյանց կարող է՝ չճանաչեն։ Վերջ։ Այսինքն, տարածքի մեծությունը մարդկանց ստիպում է ավելի ազատ լինել։

Հայաստանը, հատկապես՝ Երևանը, շատ փոքր է։ Ցավալի մի բան պետք է ասեմ։ Վերջին 1.5 տարում, այսինքն՝ մարտի 1-ից հետո, անընդհատ ասվում է, որ հասարակությունը բաժանվել է երկու մասի, անջրպետ է, պարիսպ է...Դրանք հենց այնպես բառեր չեն։  Պատահական չէ, որ, ասենք, քեզ շատ հարազատ մարդը՝ դասարանցիդ, համակուրսեցիդ, ընկերուհիդ, որի հետ կյանք ես անցել, հանկարծ ու պարզվում է, որ այն կողմում է։ Ճիշտ է, Պլատոնն իմ ընկերն է, բայց...Ամեն մեկին չէ, որ տրված է անցնել այդ սահմանը, հասկանու՞մ եք։ Եթե նույն հարցը ինձ մեկ տարի առաջ տայիք, գուցեև իմ պատասխանն ավելի կտրուկ լիներ։ Այսինքն, ոչ թե ես վախվորած եմ, ո՛չ։ Ես հասկանում եմ, որ հասարակությանը պարտադրվեց շատ դաժան մի իրավիճակ՝ բաժանվել։ Եվ հիմա արդեն սուրը ճոճելու ժամանակը չէ։ Մեզանից յուրաքանչյուրն անում է այն, ինչ անում է։ Ասենք, եթե ես մարտի 1-ից հետո ասում եմ, որ մարտի 1-ը չպետք է լիներ, որ հանցագործ են, պետք է պատժվեն, և դա ասում եմ իմ գրականությամբ, իմ պատմվածքներով ու ելույթներով։ Այն արվեստագետը, ով ասում է, որ մարտի 1-ին ինքը քաղաքում չի եղել, տեղյակ չի, ու դեռ հարց է, թե ով է մեղավոր, լինի իմ ընկերը կամ ընդհանրապես անծանոթ, անկախ նրանից՝ ես նրան կայպանեմ, թե չեմ այպանի, կամ նա ինձ կմեղադրի կամ չի մեղադրի, արդեն մյուս կողմում է։ Մեզանից յուրաքանչյուրն արդեն տարաբաժանվել է։ Իսկ հասարակությունը որոշում է, թե ով ինչ դիրքերի վրա է։

-Այսինքն, նախ և առաջ իրականությունը ճիշտ հասկանալու խնդիր կա՞։

Արթուր Ազարյան-Ես կսկսեմ այլ կետից։ Ձեռնարկը շատ առողջ եմ համարում, բայց վերջնարդյունքը, միևնույն է, աբսուրդ է լինելու՝ ունիվերսալ ոսկե միջինի փնտրտուք։ Այսինքն, ես որքան որ հասկանում եմ, մենք ուզում ենք համընդհանուր կանոններով մի կյանք, մի միջավայր ստեղծել, որում բոլորս պետք է  ապրենք։ Բայց այստեղ քաղաքակրթությունների բախում է գնում։ Այստեղ Արևմուտքն ու Արևելքն առճակատվում են։ Չի կարող լինել փոխհանդուրժում, որովհետև տարբեր մտածելակերպեր են, տարբեր կենսապայմաններ ու ընկալումներ։ Դրա համար էլ ունիվերսալ ոսկե միջինի գտնելը, որն այդքան հորդորվում է, չի լինի։

-Փակուղային իրավիճա՞կ է։

Ա.Ա.-Ո՛չ։ Ես կարծում եմ, որ բնականոն վիճակ է՝ մի շատ պարզ պատճառով։ Երբևիցե այս տարաբաժանումը պետք է լիներ։ Արելքի և Արևմուտքի հստակ սահմանագիծը պետք է նշվեր։ Իմ կարծիքով այդ սահմանագիծն անցավ մարտի 1-ով։ Ես ուրիշ անուններ չե՛մ տալիս, քաղաքական որակումներ չ՛եմ ուզում տալ, իմն ու քոնը չկա...Բայց հստակ մեկ բան կա՝ մարտի 1-ին կար քաղաքացի, և կար սպասավոր։ Ես եղել եմ քաղաքացիների մեջ, քաղաքացիների դիրքերում։ Հիմա այսօրվա ամբողջ գրականությունը, մշակույթը, լրագրությունը, ինչը ուզում եք, վերցրեք, պետք է ծառայի հենց այս գաղափարին՝ քաղաքացի դաստիարակելուն։ Եթե մի մասը ընդվզում է, հիշոցախառը բառերով ճշմարտանման բաներ է ասում, դա պետք է ողջունել և ոչ թե որակել դեղին մամուլ և ասել «շան տեղ մի դրեք», ինչպես որ դա արեց մեր շատ սիրելի վարչապետը։ Կարելի է չսիրել մամուլ բերված վայրահաչությունը։  Բայց ես գիտեմ, որ վայրահաչության մեջ ռացիոնալ ճշմարտության որոշակի տոկոս կա։ Նորմալ երկրներում դա քննության նյութ կդառնար, դրանով իրավապահ մարմինները կզբաղվեին։ Եվ ոչ թե ինչ-որ մեկի թեթև ձեռքով դա կորակվեր դեղին, և բոլորին կհորդորվեր դա չընթերցել։ Հեռուստատեսությունը լրի՜վ ուրիշ խոսակցություն է, մամուլը՝ լրիվ այլ խոսակցություն։ Եվ ամեն ինչ շատ պարզ է. ով վճարում է, նա էլ պատվիրում է։

-Շատ հաճախ չեն էլ վճարում, բայց պատվիրում են։ Օրինակ՝ իշխանությունը չի վճարում, բայց պատվիրում է, իսկ բազում իշախանական քարոզիչներ առանձին զրույցներում դժգոհում են իրենց վատ ֆինանսական վիճակից։։

Ա.Ա.- Չէ, դա Գոլսթրիմ տարբերակն է։ Հետադարձ կապը Գոլսթրիմ է, անտես է, որը մենք, ըստ իս, չենք կարող տեսնել։

-Իսկ Ձեր մասնագիտական գործունեության ընթացքում արդյոք չե՞ն եղել դեպքեր, երբ Ձեր կամքին հակառակ եք գնացել։

Կ.Խ.-Ասեմ։ 13 տարի աշխատել եմ «Գարուն»-ում։ Ահա նայում եմ երկնքին և պարզ աչքով ասում եմ՝ 13 տարուց 7-ը քաղաքական բաժինն եմ վարել, սակայն մեկ պատվիրված հոդված ես չեմ գրել։ Իսկ եթե որևէ բան իմ սկզբունքներին դեմ է եղել, կա լրագրողական հրաշալի մի բան՝ տալիս ես ինֆորմացիա և զերծ ես մնում մեկնաբանություններից։ Փառք Աստծո, պատվիրված որևէ բան ես չեմ ունեցել։ Եկել եմ «Գրական թերթ», երեք տարի խմբագիր եմ եղել։ Ես ինքս պատվիրել եմ։ Սակայն որ թերթը պատվիրված լինի, նման բան չի եղել։ Իսկ իմ խմբագիր եղած տարիներին թերթը քաղաքական երանգներ էլ ստացավ։ Քաղաքական պատվերը պետք է վճարվի, չէ՞։ Ես չգիտեմ, թե որ բանի համար ինչքան են վճարում։

-Հայաստանի այսօրվա իրավիճակը գրական ո՞ր ստեղծագործության հետ կարելի է համեմատել։

Ա.Ա.-Օրուելի...

Կ.Խ.-«Անասնաֆերման»։

-Իսկ մեր «անասունների»  դերաբաշխումն արդեն հայտնի՞ է։

Ա.Ա.-«Անասունները» կողմնորոշման փուլում են։ Նրանք իրենց դարակներն են փնտրում, դարակների համար մրցակցություն է։ Նրանք կամովին ուզում են այնտեղ տեղավորվել։ Կներե՛ք, կոպիտ եմ ասելու, բայց ասելու եմ՝ հետույքների թիվը սահմանափակ է։ Հետույք մտնողների թիվը  գերազանցում է հետույքների քանակը։

-Եթե տնտեսագիտական առաջարկ-պահանջարկի տեսանկյունից նայենք, այս դեպքում հետույքների համար մղվող «առողջ» մրցակցությունը լա՞վ է, թե՞ վատ։

Ա. Ա.(Ծիծաղելով)-Էն գլխից բոլոր հետույքները դատապարտված են։

-Իսկ «Անասնաֆերմայում» անընդհատ հնչող այն կարգախոսը, թե «չորս ոտքն ավելի լավ է, քան երկուսը», մեր այսօրվա ո՞ր կարգախոսի հետ կարելի է համեմատել։

Ա.Ա.-Շատ կա, բայց դա չէ էականը։ Ամբողջ խնդիրն ինչումն է. մեր հասարակությունը հետաքրքիր մի բան ունի։ Ինքը բժիշկ չի սիրում, առողջանալ չի սիրում։ Հեքիմական, տնական, տատմերական մեթոդներին դիմելով՝ փորձում է առողջանալ։ Բուժվելու փոխարեն ինքը մի դիրք կարող է գրավել ու 5000 տարի մնալ այդ դիրքում, որ ցավը քիչ լինի։ Դրա համար էլ մենք չենք բուժվում։ Դեռ Խորենացին էր իր «Ողբում» դրա մասին խոսում։ Չեմ ուզում մոդայիկ դարձած «ողբամ զքեզ»-ով սկսել, բայց նա հետևյալ շատ հետաքրքիր միտքն էր ասում. «Դատարկախոս ու դատարկամիտ վիճակավորները՝ վարդապետական գրություններին ու գիտություններին անտեղյակ, ծույլ ու հոխորտացող, կատակերգություն ու պառակտում սիրող: Եվ, առհասարակ, վերացավ սերն ու ամոթը»։ Մեր այսօրվա իրականությունն է։ Եվ ամենացավալին այն է, որ դա այսօր չի գրվել, դա գրվել է 5-րդ դարում։ Ինձ թվում է՝ սա դամբանական է, սա ողբ չի։

Կ.Խ.-Իսկ ինձ թվում է, որ Խորենացին մեզ թուղթ ու գիր արեց, որով էլ մենք ապրում ենք։ Ես գրականությունից մեկ այլ բան եմ ուզում հիշել՝ Գարսիա Մարկեսի «Հարյուր տարվա մենությունից». երբ Մակոնդոյում մեկ գիշվերվա մեջ 3000 մարդ է գնդակահարում, առավոտյան Աուրելիոն արթնանում է՝ մտածելով, որ թերթերը, մարդիկ միայն դրա մասին են խոսելու։ Արթնանում և տեսնում է, որ թերթերում դրա մասին ոչինչ չկա, ոչ մեկը ոչինչ չի հաղորդում։ Այսինքն, վերևից եղել է հրաման մոռանալ այդ 3000-ի մասին, որոնց վագոններով տեղափոխել և գնդակահարել էին։ Եվ մոռացվում է։ Ինձ թվում է, որ մեր իշխանությունները շատ կուզենային, որպեսզի Մարկեսի նկարագրած այդ գիշերվա զոհերի պարտակումը մեզանում իրականություն լիներ։ Նկատի ունեմ մարտի 1-ը։

-Բայց չէ՞ որ մոռացվելու համար, ի վերջո, հասարակությունը պետք է դրա մասին մոռանա։ Դա հնարավո՞ր է։

Կ. Խ.-Տեսե՛ք։ Ես կարող եմ ամեն ինչից խոսել և հակառակ բանակից հակահարված չստանալ։ Հենց խոսում եմ մարտի 1-ի մասին, երկրորդ օրն ինձ ուժեղ խփում են։ Ես գիտեմ, թե ինչու. դա իրենց թույլ տեղն է։ Նրանք ամեն ինչ կանեն, որպեսզի մարտի 1-ը մոռացվի։ Բայց քանի դեռ այս հասարակությունն ընդվզում է, քանի դեռ մարտի 1-ն այդ Մակոնդո քաղաքի ճակատագրին չի արժանացել, մենք առողջանալու, ինչ-որ քայլ անելու իրավունք ունենք։

Ա.Ա.-Փորձեմ միտքս այսպես ձևակերպել. նկատվում է թազիների գերառատություն, դերվիշների դեֆիցիտ։ Այսինքն, եթե հանրապետության նախագահին թազիներ են շրջապատում, եթե վարչապետը նույն միջավայրում է ապրում, նա ճշմարտությունը չի կարող իմանալ։

-Ուզում եք ասել՝ մեզ մոտ բարի ցար, չար բոյարներ սկզբո՞ւնքն է գործում։

Ա. Ա.-Չէ, չէ։ Ես հետևյալն եմ ասում։ Եթե մենք արևելյան ազգ ենք, եթե արևելյան մոդուլն ենք ընտրում...

Կ.Խ.-Բայց ո՞վ ասաց, որ արևելյան մոդուլն ենք ընտրում։

Ա.Ա.-Բա դրա համար եմ ասում՝ միջնապատը կկառուցվի։ Ա՛յ կտեսնեք՝ կլինեն Արևմտյան և Արևելյան Երևաններ։

Կ.Խ.-Դա այն տեսակետն է, որ հայն իր էությամբ կամ լրիվ արևմտամետ է կամ լրիվ արևելամետ, ու մեկը մյուսին չի ընդունում։ Այստեղ մեկ բան էլ եմ ուզում ասել։ Արևելքը շատ բան թաքցնում, կեղծում է, փորձում է ամեն ինչը ներկայացնել լավի տեսանկյունից։ Ինձ համար Արևելքը նաև դա է։ Արա գաղտնի, ինչ-որ շղարշի տակ, և դա քեզ կներվի։ Իսկ Արևմուտքը բաց հասարակությունն է։ Արևելքում իշխանավորը նաև բռնավոր է, Արևմուտքում՝ պատասխանատվություն կրողը։

-Դուք որտե՞ղ եք Ձեզ տեսնում և որտե՞ղ եք տեսնում Հայաստանը։

Ա.Ա.-Հայաստանը սթալքերական մի գոտի է. այդ զոնայի անունը դեռ գտնված չէ։ Դա անցյալն է, որը չի ավարտվում, դա ապագան է, որն անորոշ է։ Որ ներկա չունենք, դա միանշանակ է։ Ներկայի մասին խոսելը վտանգավոր է։ Ընդ որում, այս ամենը, ինչպես որ կասեին, տեղավորվում է պատմական ռոմանտիզմի ֆիլմում։ Այսինքն, ներկայում անելիք կա, ո՛չ անցյալում, ո՛չ էլ ապագայում անելիք չկա։ Իսկ ներկան գործն է, պայքարն է, ամեն ինչն է։ Իսկ ամեն ինչ պետք է այսօր անել, ո՛չ անցյալում փնտրել (ասենք, ուրարտական սեպագրերում), ո՛չ էլ լուսավոր ապագայում։ Խոսեցինք արևելյան և արևմտյան հասարակությունների մասին։ Արևելյան հասարակությունն ունի այսպիսի մի բան՝ տան մեծը՝ բեյը, անում է այն, ինչը որ հնարավոր է։ Արևմտյան հասարակության մեջ կա պատասխանատվության համամասնություն։ Այս մոդուլն ինձ համար ավելի հասկանալի է։ Մեզ մոտ ո՛չ մեկն է, ո՛չ էլ մյուսն է. մի խայտառակ սիմբիոզ է։

Կ.Խ-Ներողություն, բայց Դուք այսօր մեր կառավարման դաշտում՝ սկսած նախագահից, վերջացրած շարքային չինովնիկով, կարո՞ղ եք ինձ ցույց տալ էլեմենտներ կամ մի որոշում, որը համապատասխանում է արևմտյան չափանիշներին։

Ա.Ա.-Ամբողջ հայ հասարակությունն ապրում է երկակի ստանդարտներով՝ սկսած երթուղային տաքսի նստող ուղևորից, վերջացրած երկրի նախագահով։

-Վերադառնանք նախագահին շրջապատող թազիների Ձեր դիտարկմանը։ Չե՞ք ընդունում, որ ցանկացած ղեկավարից է կախված, թե ովքեր են իր շրջապատում լինելու։

Ա. Ա.-Այստեղ կօգտագործեմ superglue՝ սոսինձի համեմատությունը։ Ինչպես կուզեք, ասեք. դա բուրգի շահն է, կլանների շահն է և այլն, և այլն։ Այդ առումով նախագահը երաշխավոր պետք է լինի։ Բայց այսպիսի մի բան կա։ Չեմ կարծում, որ նա անկեղծության նոպաներ չի ունենում, և անկեղծ մարդկանց խորհրդի կարիքը չունի։ Իսկ մեր իրականությունը Կոշեյ Անմահի հեքիաթի նման է, երբ այդ ունկը գտվում է յոթ սարի ետևում։ Եվ այն տեղ հասցնելու համար պետք է յոթ դևի մորթելով գնաս։

Կ.Խ.-Արթու՛ր, ես քո պատկերավոր նկարագրածը պարզ պրագմատիզմով կկտրեմ։ Թագավորը, տվյալ դեպքում՝ նախագահը, պետք չէ, որ խորհրդի կարիք զգա։ Նա շատ լավ գիտի, որ գանձարկղը դատարկ է, բյուջեում փող չկա, և շատ լավ հասկանում է, որ մեկ համակարգ պետք է լինի, որը հարկերը հավասար կհավաքի։ Շատ ազնիվ մղում։ Բոլորը պետք է հավասար հարկեր մուծեն։ Բայց այդ  դեպքում պատկերացնո՞ւմ ես, թե ինչ հարված կգա հենց սարգսյանական կլանին կամ նրա մերձավորներին։ Ինչի՞ մասին է խոսքը։ Պետք չէ գնալ յոթ սարից այնկողմ։ Ինչպես ասում էր ընկեր Սաախովը, պետք չէ պետական բուրդը սեփականի հետ խառնել։ Բնականաբար, չեն անի, որովհետև սեփականը ավելի շատ է, քան պետականը։ Եվ ես բացարձակապես համաձայն չեմ այն մտքի հետ, թե նախագահը կարող է անկեղծության նոպաներ ունենալ, սակայն անկեղծ մարդիկ չլինեն։

-Հայաստանում իշխանավորն արյդոք կգնա՞ քաղաքական խարակիրիի, ինչպես որ դուք եք ենթադրում։

Ա.Ա.-Ինքը կգնա խառակիրիի, թե իրեն կանեն, դա լրիվ ուրիշ խնդիր է։ Բայց որ խարակիրի լինելու է, դա միանշանակ է։

Կ.Խ.-Ե՞րբ։

Ա. Ա.-Չի կարող ինքնաբավ համակարգը երկար գոյություն ունենալ։

-Քաղաքագիտական, պատմական գրքերից գիտենք, որ այս տիպի համակարգերը երկար չեն կարող գոյություն ունենալ։ Սակայն այդ երկարը շատ հարաբերական հասկացություն է։

Կ.Խ.-Գոնե ես տեսնեմ...

Ա.Ա.-Միանշանակ ես ել եմ ուզում տեսնել։

-Լուծումը ո՞րն է։ Ա՛յ Դուք ասում եք, եթե նախագահը որոշի։ Ասենք՝ չի որոշում։ Եկեք անկեղծ լինենք. Հայաստանի ոչ մի նախագահ էլ նման բան չի որոշել։ Հետո՞, ելքը ո՞րն է։

Ա.Ա.-Ես առաջարկ ունեմ։ Նորմալ տեսակը պետք է անցնի ընդհատակ։ Ընդհանրապես ոչինչ չանի։

Կ.Խ.-Ընդհատակում ենք, էլի...

Ա.Ա.-Չէ, ես ընդհանրապես լռության կոչ եմ անում։ Այդ ժամանակ կունենանք իրական պատկերը։ Այդ ժամանակ ինքն իրենով այս համակարգը կպայթի։

Կ.Խ.-Հիմա դու կարո՞ղ ես այստեղից դուրս գալ ու նույն բաները գնալ ու «Հ1»-ով ասել։

Ա.Ա.-Չեն թողնի։

Կ.Խ.-Դե տեսնում ես՝ դու արդեն ընդհատակում ես։

Ա.Ա.-Ես բացարձակ լռության մասին եմ խոսում։ Եթե առողջ տեսակը որոշի ոչինչ չասել, պատկերացնու՞մ եք՝ ինչ տեղի կունենա։ Իրար կհոշոտեն։

-Ձեր կարծիքով մեր հասարակությունն այս խոսքերի կարիքն ունի՞, թե՞ ոչ։

Ա.Ա.-Ո՛չ, չունի։ Մեր հասարակությունը ռուդոլֆների, հիմա էլ ջոկերների կարիք ունի։ Մեր հասարակության ամբողջ թշվառությունը գիտե՞ք ինչի մեջ է. մեր ազգն ուսյալ մարդ չի սիրում, ատում է։ Ընդամենը ձևական մի ինչ-որ բան...

Կ.Խ.-Դա գիտեք ո՞րն է։ Խորհրդային տարիներին, որ «стенка» կահույքներն էին, ու դրա մի հատվածում պարտադիր գրքեր պետք է լինեին։ Իսկապես, եկեք պատրանքաթափ լինենք։ Ցավոք սրտի, Հայաստանում քաղաքացիական դիրքորոշում ունեցող, օրենքները հարգող մարդկանց քանակը մինիմունից ցածր է։

-Դուք է՞լ եք համաձայն, որ մեր հասարակությունը ռուդոլֆների կարիքն է զգում։ 

Կ.Խ.-Դա սերիալային բա՞ն է։

Ա.Ա.-Այո՛։

Կ.Խ.-Ես հայկական հեռուստաալիքներն արդեն երկու տարի չեմ նայում։ Իմիջիայլոց, դեմքիս գույնը դրա համար է լավ մնացել։ Ժողովրդին կարելի է բարձրացնել և կարելի է նվաստացնել։ Ի՞նչ է, դժվա՞ր է Հայաստանում միջին խավ ձևավորել։

-Տնտեսագետների հավաստմամբ՝ ոչ թե Հայաստանում, այլ, ընդհանրապես, բարդ է ձևավորել միջին խավ։

Կ.Խ.-Հային տուր այդ հնարավորությունը, և նա, ինչպես ասում են, քարից հաց կսարքի։ Ի՞նչ է, 3 միլիոնանոց ժողովրդին դժվա՞ր է պահել։ Եղած-չեղածը Մոսկվայի մի թաղամաս ենք։ Ես օրենքից եմ խոսում. ստեղծել իրավական այն համակարգը, որով  աղքատ մարդը կունենա իր փոքրիկ  տնտեսությունը։ Ա՛յ դրանից հետո այդ մարդը կդառնա քաղաքացի։ Հակառակ դեպքում մենք միշտ ունենալու ենք այսօրվա հասարակությունը։ Դրա համար էլ այսօրվա իշխանությունը, նախորդ իշխանությունը և հետագայում ով էլ գա իշխանության, կաշխատի որքան հնարավոր է, երկար պահել այս իրավիճակը։ Այս ձևով դու քաղաքացի չունես, դու ունես օրվա հացը ճանգռող ինչ-որ մեկը։

-Այս ամենը հաշվի առնելով՝ ներքաղաքական կյանքում ի՞նչ եք կանխատեսում։ Արտահերթ համապետական ընտրություններ կլինե՞ն, թե՞ ոչ։ Հասարակության ուշադրության կենտրոնում ո՞ր հարցերը կլինեն՝ Ղարաբաղյան հիմնախնդիր, հայ-թուրքկան հարաբերություններ ...

Ա.Ա.-Փորձեմ անկեղծ լինել։ Շատ է խոսվում՝ Ղարաբաղյան հարց, հայ-թուրքական հարաբերություններ։ Պատեհ-անպատեհ ինչ-որ անհասկանալի մարդիկ տեսակետներ են արտահայտում և արյուն թափած մարդկանց փոխարեն տարածք են տալիս, տարածք չեն տալիս։ Ոչ մեկը նրանց այդ իրավասությամբ չի օրհնել. դա մեկ։ Եվ երկրորդ՝ ես ուզում եմ, որ մեր հասարակությունը գա անկեղծության ինչ-որ մի հանգրվանի։ Հիմա այսպես է. դրա մասին բացահայտ չի խոսվում, և ես հիմա բացահայտ կասեմ։ Կշեռքի մի նժարին դրված է պերմանենտ, հայրենասիրությամբ պայմանավորված պատերազմական իրավիճակ, մյուսին՝ նորմալ, քաղաքակիրթ, բարեկեցիկ կյանք։ Սիրելի՛ հասարակություն, դու ընտրություն պետք է կատարես։ Դա լավ է, թե վատ, ընտրության խնդիր է։ Հիմա տեսեք. անընդհատ շահարկվում է, թե հայ-թուրքական սահմանի բացելն է լավ, թե փակ թողնելը։ Եթե մենք ունենք Գիտությունների ազգային ակադեմիա, լիքը գիտական, վերլուծական կենտրոններ ու բուհեր, բայց չունենք հստակ հաշվարկ, դա օգուտ է մեզ համար, թե վնաս, ապա սա արդեն ամեն ինչի մասին խոսում է։

-Իսկ ներքաղաքական առումով ի՞նչ զարգացումներ են հնարավոր։ Արտահերթ համապետական ընտրություններ, ինչի անխուսափելիության մասին անընդհատ հայտարարում է տերպետրոսյանական ընդդիմությունը, կլինե՞ն, թե՞ ոչ։

Ա.Ա.-Խաղում ենք սթրինբերգ։ Ասենք, ինչ ել ասենք, կսազի...Ես չեմ ուզում որակումներ տալ, չեմ ուզում ճիշտ ու սխալ որոշել։ Ես դատավոր չեմ ու զզվում եմ դատավոր լինելուց։ Կա բնականոն ընթացք։ Եթե խմորումը ճիշտ լինի, կրկնում եմ, խմորումը, այն  կբերի գիտակցության և ոչ թե «հիմայի»։ «Հիման» շատ վտանգավոր հասկացություն է։ Դա նույնն է, երբ առանց գիտակցելու ինչ-որ բաներ ես անում։ Իսկ երբ քայլ առ քայլ գաս այն գիտակցության, որ իրավական հասարակությունը քո երաշխավորն է, այդ ժամանակ դու կհամբերես։ Ցավոք սրտի, այսօր մեր բոլոր խնդիրները կապվում են կրթական ցենզի հետ։ Կցանկանայի մի փոքրիկ ավանդազրույց մեջբերել, որն ուղղակի առնչվում է քննարկվող թեմային։ «Գուրուն մտնում է հնդկական մի օջախ։ հավաքված երիտասարդները մոտենում են նրան ու հարցնում. «Գուրու՛, ինչպե՞ս գտնենք իմաստության ճանապարհը»։ Գուրուն պատասխանում է. «Դա հրաշալի է, որ այդ հարցը սկսել է ձեզ հետաքրքրել։ Բայց մի բան ասեմ. ես ձեզ համար եմ գուրու, բայց նույնի համար ես աշակերտում եմ ուրիշներին»։ Ուզում եմ ասել՝ սովորելու լիքը բան կա։ Եթե պետք լինի, մենք կարող ենք սկսել մսուր-մանկապարտեզից, միայն թե կառուցվող շենքի անկյունաքարն ուղիղ լինի։ Մինչև հիմա ինչ կառուցում ենք՝  ծուռ է ստացվում։

Կ.Խ.-Հայ-թուրքական հարաբերությունները ես չեմ ընդունում։ Իմ կարծիքով դա մեր խաղը չէր. այն մեզ պարտադրված է։ Եթե դա լիներ Սերժ Սարգսյանի ավանտյուրան, ինչպես որ շատերն են ասում, ապա այն գոնե պետք է երևար նրա նախընտրական ծրագրում կամ գոնե ելույթներից որևիցե մեկում։ Կգնա նա Թուրքիա, թե չի գնա, սահմանը կբացվի, թե չի բացվի, ինձ բացարձակապես չի հետաքրքրում։ Ես գիտեմ, որ եթե նույնիսկ այն բացվի, այդ սահմանը, միևնույն է, փակ է՝ այն պարզ պատճառով, որ քանի դեռ Ցեղասպանության խնդիրը քաղաքակիրթ երկու պետության մակարդակով պարզապես չի բարձրացվել, ի՞նչ սահմանի բացման մասին կարող է խոսք գնալ։ Այսօր կբացեն, վաղը կփակեն։ Ղարաբաղի հետ կապված՝ կարծում եմ, որ հայ ժողովուրդը մի շատ դաժան իրողության առջև է կանգնած։ Մեր ժողովուրդը պետք է անկեղծորեն պատասխանի՝ իրեն Ղարաբաղը պե՞տք է, թե՞ պետք չէ։ Ես , ի դեպ, Ղարաբաղը ազատագրված տարածքներով նկատի ունեմ։ Վերջապես, մենք մեկ անգամ ինքներս մեզ պետք է խոստովանենք՝ Ղարաբաղը մեզ պե՞տք է, թե՞ ոչ։ Դաժան բան եմ ասում։ Ես չգիտեմ, թե այսօր հասարակությունն ինչպես է վերաբերվում Ղարաբաղի խնդրին, որովհետև ղարաբաղյան կլանն արդեն անձնավորում է Ղարաբաղը։ Եկեք անկեղծ խոսենք։ Մենք իսկապես շատ դաժան փորձաքարի առջև ենք կանգնած. այդ պահը պետք է գա։ Եվ մենք ինքներս մեզ պետք է խոստովանենք՝ Ղարաբաղը մեզ ինչ կարգավիճակով է  պետք։ Մինչև այդ հարցին չպատասխանենք, ո՛չ Հայաստանը կբարգավաճի, ո՛չ էլ Ղարաբաղը։

-Ի՞նչ է նշանակում՝ հասարակությունը պետք է պատասխանի նման հարցի։  Դա նույնն է, թե ինքներս մեզ հարց տանք, ասենք՝ Իջևանը մեզ պե՞տք է, թե՞ ոչ։  

Կ.Խ.-Այս տարիների ընթացքում Ղարաբաղում ոչինչ չի արվում՝ ո՛չ ազատագրված տարածքները մեզանով անելու, ո՛չ էլ Ղարաբաղն ամրացնելու համար։

-Սյունիքում էլ ոչինչ չի արվում։

Կ.Խ.-Սյունիքը Ղարաբաղ չէ։ Սյունիքը Հայաստանի մարզ է։ Ղարաբաղը դեռևս կարգավիճակ չունեցող, թույլ տվեք հիշեցնել՝ Հայաստանի կողմից անգամ չճանաչված միավոր է։ Սրանք տարբեր բաներ են։ Եվ այն, որ 15 հազ ղարաբաղցի եկել է Հայաստան, և ոչ թե խորհրդային տարիներին այստեղ ապրող ղարաբաղցին գնացել է Ղարաբաղ, արդեն դիագնոզ է։

Ա.Ա.-Այստեղ խոսքը գնում է ամբողջի և մասի մասին։

Կ.Խ.-Ես ընդհանրապես խոսում եմ Ղարաբաղի մասին՝ ներառյալ ազատագրված բոլոր 7 շրջանները։

Ա.Ա.-Տեսե՛ք, թե ինչումն է խնդիրը։ Այսօր Հայաստանը տերեր ունի, որտեղ սովորական քաղաքացին ոչ մի մասնաբաժին չունի։ Բնականաբար, քաղաքացին օտարվում է հայրենիքից։ Այսինքն, ամերիկացին հպարտությամբ կանգնում է իր դրոշի տակ, որովհետև պետությունը տեր է կանգնում աշխարհի ցանկացած ծայրում գտնվող ամերիկացու ամեն ինչին։ Այսինքն, և՛ պահում, և՛ պահանջում է։ Մեզ մոտ ժողովրդին հիշում են միմիայն էքստրեմալ պայմաններում, երբ բանը բանից անցնում է...

Կ.Խ.-Այդ ե՞րբ են ժողովրդին հիշել։ Մայնդորֆ է, Մադրիդյան սկզբունքներ են... ե՞րբ են հիշել...

-Ներքաղաքական ի՞նչ զարգացումներ են առաջիկայում հնարավոր։

Կ.Խ.-Ես մի բան գիտեմ։ Սերժ Սարգսյանն ինքնակամ երբեք հրաժարական չի տա։ Եթե իսկապես Ղարաբաղին լուրջ վտանգ սպառնա, իսկ դա կնշանակի, որ վտանգը սպառնում է Հայաստանին, ապա ոչ թե Սերժ Սարգսյանը, այլ կգտնվեն հայտնի ուժեր, որոնք կփորձեն պատմության ընթացքը մի փոքր փոխել կամ դանդաղեցնել։ Կապրենք, կտեսնենք...

Զրույցը վարեց Վախթանգ Մարգարյանը

Քննարկումը տես բլոգում