«7օր»-ը հյուրընկալել է գրող, կինոսցենարիստ Վահրամ Մարտիրոսյանին և հրապարակախոս Հրանտ Տեր-Աբրահամյանին

-Նախ անդրադառնանք մեր գործընկերոջ թեմային։ Ինչպե՞ս եք մեկնաբանում Նիկոլ Փաշինյանի դատավճիռը, և ինչո՞վ կբացատրեք 10-րդ ընտրատարածքում ընտրողների ցածր մասնակցությունը։

Վահրամ Մարտիրոսյան-Այդ դատավճիռն ավելի որոշակիացրեց այս իշխանության քաղաքականության էությունը։ Այսինքն, աշխատում են պատանդների քաղաքականություն վարել։ Ուրիշ տրամաբանություն չեմ տեսնում։ Իհարկե կա վրիժառության հանգամանքը. Նիկոլը կոշտ և 99 տոկոսով ճիշտ բաներ է ասել, և իրենք դա չեն կարողանում մարսել։ Դա առանձին խնդիր է, որ վերաբերում է անհատական հարաբերություններին։ Այսինքն, վրիժառության ավանդույթը, որ դրեց Ռոբերտ Քոչարյանը, ցավոք, շարունակեց այս իշխանությունը։ Բայց ես կարծում եմ, որ քաղաքական առումով դա պատանդների առուծախի խնդիր է։ Այսինքն, վաղը կամ մյուս օրը բաց կթողնեն Նիկոլին ոչ թե նրա համար, որ Նիկոլը լրագրող է և ազատ էր՝ ասելու այդ բոլորը և ոչ մի անկարգություն չի հրահրել (ինչ եղել է, ինքնապաշտպանության համար է տեղի ունեցել), ոչ թե այդ հանգամանքներն են ազդել, այլ ազդել է այն հանգամանքը, որ մի հատ էլ պատանդ ունեցան, և եվրոպացիները կասեն՝ վայ, այս ի՞նչ եք անում։ Սա մի արտառոց իրականություն է, և այդ իրականության ֆոնի վրա առևտրի առարկա կա. Նիկոլ Փաշինյանին հետո՝ իրենց համար շատ նեղ պահի, կծախեն եվրոպական կառույցներին, և մեկ կամ երկու տարի հետո բաց կթողնեն։

-Իսկ ընտրողնե՞րն ինչու այդպես պասիվ պահեցին իրենց։ Չէ՞ որ նրանք էլ իրենց ձևն ունեին Նիկոլի հանդեպ արտահայտելու իրենց վերաբերմունքը։ Թե՞ պասիվությունը բացատրվում է ՀԱԿ–ի հանդեպ ունեցած կարծիքով։

Վ. Մ.-Կարծում եմ, որ համապետական ընտրությունների մակարդակում ընտրողների ազատությունը մի քիչ ավելի մեծ է։ Իսկ այստեղ ամբողջ պետական համակարգը մի ընտրատարածքի վրա է աշխատում, և կան կոնկրետ ճնշումներ. եթե մի խանութ կամ ավտոլվացման կետ ունես, ապա հետդ ևս 10 ընտրող պետք է բերես։ Իսկ ընտրողների մյուս թևը, նախորդ ընտրություններից մի քիչ հիասթափված, միգուցե այդքան լծակներ չունի, որ ճնշում գործադրի, բայց ընդդիմության աշխատանքն այդքան շատ չի կարողացել ազդել, որովհետև, ի վերջո, մի ընտրատարածքի հարց էր որոշվում։ Նիկոլի պարագայում, թող նա ինձ ների համեմատության համար. Արշակ Սադոյանի զուգահեռը ծագեց. երբ մի հոգի հայտնվում է խորհրդարանում, որը շատ համարձակ բաներ է ասում (թեև Արշակ Սադոյանը դեմագոգիայով  է զբաղվել, Նիկոլի պարագայում այլ է), բայց մարդկանց ուղեղում միգուցե այս զուգահեռն է աշխատել։ Այդ ընտրության ընթացքում առավելագույն արդյունքը, որ կարող էր Նիկոլն ստանալ, հաղթանակ տանելը չէր իշխանության հանդեպ. ուղղակի Ազգային ժողովում կլինի մի մարդ, որը կխոսի ռադիոլսողների համար, և դրա ազդեցությունը շատ պայմանական է և ոչ շատ մեծ։

Հրանտ Տեր-Աբրահամյան- Մեծ մասամբ համաձայն եմ Վահրամի ասածների հետ, սակայն ուզում եմ նաև իմ տեսակետներն ավելացնել։ Ինձ համար սա սպասելի էր՝ այն, որ Նիկոլին պետք է պահեին բանտում, և այն, որ ինքը համաներման տակ չպետք է ընկներ։ Զուտ մարդկային և ընկերական տեսանկյունից ինձ համար շատ ցավալի է, բայց մյուս կողմից կարող եմ ասել, որ ուրախ եմ, որովհետև նախ ես գիտեմ, որ Նիկոլը ոչ միայն ընկճված չէ, այլ նորմալ տրամադրության մեջ է, և տրամաբանական է այս ընթացքը, որովհետև սա այն ճանապարհն է, որ ինքն է ընտրել։ Հակառակ պարագայում որքան էլ մեզ համար մարդկայնորեն շատ հաճելի կլիներ, եթե Նիկոլին բաց թողնեին, կարծում եմ՝ կասկածելի կդարձներ՝ արդյոք նրա ընտրած ճանապարհը ճի՞շտ է։ Վերջիվերջո, այսքան քննադատելուց հետո այս իշխանություններին սպասել, որ ինչ-որ ողորմածություն կցուցաբերեն, մի քիչ անտրամաբանական է թվում։ Ինձ համար սա ապացույց է այն բանի, որ կոնկրետ Նիկոլն իր ընտրած ուղիով շատ ճիշտ է և արդյունքի հասնող է, որովհետև, ի վերջո, դա օրինակ ստեղծող բան է և իր շուրջը համախմբում, մի դաշտ է ստեղծում, որն արդյունքներ կտա։

Անդրադառնալով ընտրատարածքին՝ պետք է ասեմ, որ ես ինքս, որպես լրագրող, ամբողջ օրն ընտրատարածքում անցկացրեցի։ Թե ինչու ընտրություններին մասնակցությունը քիչ եղավ, դրա համար օբյեկտիվ պատճառ կար. դեռ իրավիճակն այդքան քաղաքական չէր։ Որքան էլ մենք խոսենք, օդի մեջ խոսակցություն է ստացվում, որովհետև մենք ընտրողին լավ չենք ճանաչում։ Կարծում եմ, որ մինչև հիմա հայկական որևէ ընդդիմություն չի էլ փորձել ընտրողին լավ ճանաչել։ Դա ընդդիմության գործն է, և ինքը պետք է շահագրգռված լինի դրանում։ Այդ բացատրությունները հիմնված չեն որևէ իրական հետազոտության վրա. ոչ ոք չի հետազոտել, թե մարդիկ ինչու չեն գնացել ընտրության։ Ինձ թվում է՝ այս ընտրություններում այնքան էլ կանխատեսելի չէր, այնքան էլ պարտադիր չէր, որ Նիկոլը պարտվեր, որովհետև կարծում եմ՝ իշխանական ռեսուրսն այդտեղ ներդրվել է այն պատճառով, որ ընդդիմությունն ավելի մեծ շանսեր ուներ հաղթելու։

Վ.Մ.- Իշխանությունը դևալվավացրեց ընտրության ինստիտուտը՝ դնելով անհայտ ու անանուն ինչ-որ մեկի, որը ներկայացնում էր յոթ տակ ծախված կուսակցություն։ Այսինքն, ինչպես սոցիալական կայքերում լինում են առանց լուսանկարի ու առանց կենսագրության մարդիկ, մենք էլ առանց դեմքի, առանց կենսագրության դրեցին ու անցկացրեցին։  Այսինքն մենք գործ ունենք այնպիսի իշխանության հետ, որը նույնիսկ դեմքի կարիք չունի։ 

Հ. Տ-Ա.- Իշխանության մոտ այդ աշխատանքը բավական լավ է դրված։ Այսինքն, հիմա այն փուլն է, երբ իրենք կոնկրետ ցանցերով են աշխատում ընտրատեղամասերում։ Իրենք կոնկրետ գիտեն՝ այդ ընտրատեղամասում ինչ մարդիկ են, որ շենքի բնակիչները ոնց են քվեարկելու և այլն։

-Նախագահական ընտրությունների ժամանակ էլ էր նույնը, հետո Երևանի ավագանու ընտրությունների ժամանակ այլ մասնակցություն եղավ։ Այս ենթատեքստում ինչպե՞ս եք գնահատում Հայ ազգային կոնգրեսի հեռանկարը։ Ակնհայտ է, որ կան նաև հիասթափվողներ։ Դուք կարծում եք, որ ՀԱԿ-ը կպահպանի՞ իր դոմինանտ դերը, եթե մենք ունենանք հերթական համապետական ընտրությունները, թե՞ նոր ուժ կառաջանա։

Վ.Մ.- Կարծում եմ՝ ՀԱԿ-ի վերաբերմունքի արտահայտման վակուում է առաջացել Կոնգրեսի ակտիվի առաջ ունեցած Տեր-Պետրոսյանի ելույթից հետո, որտեղ կային ռևերանսներ դեպի իշխանությունը, դեպի Սերժ Սարգսյանը։ Ես ինքս կուսակցության անդամ չեմ և նույնիսկ չեմ կարող ասել, որ Կոնգրեսի ակտիվ համակիր եմ. ես ուղղակի կարծում եմ, որ այս պահին իշխանությունը շատ ծանր է և զարհուրելի, իսկ ընդդիմության այդ դիրքորոշումները, որոնք համընկնում են իմ դիրքորոշումների հետ, ես պաշտպանում եմ։ Բայց կարծում եմ, որ Տեր-Պետրոսյանի այդ ռևերանսներն ընդդիմադիր շարժմանը մեծ հարված են հասցրել։ Ես այսպես եմ հասկանում՝ դրանից հետո պետք է հետևեին իշխանության հետ այս կամ այն չափով թափանցիկ բանակցություններ կա՛մ գլոբալ արտաքին խնդիրներ լուծելու առումով, կա՛մ երկրի ներսում իշխանության բաժանման իմաստով։ Եթե դրանք չեն հետևում, ես համարում եմ, որ դա քաղաքական դաշտում ուղղակի քաոսային վիճակ է ստեղծում։ Իսկ ՀԱԿ-ի հայտնվելով ես ուրախացել էի, որ հստակեցվում էր դաշտը, և կեղծ ու իրական ընդդիմություններն իրարից բաժանվել էին։ Բացի այդ, ստեղծվում է քաոսային վիճակ նաև քաղաքացիների համար, ովքեր պետք է հասկանան, թե ինչ ճանապարհ պետք է ընտրեն, որովհետև քաղաքացիները պարտավոր չեն քաղաքագետի մակարդակով տիրապետել իրավիճակին։ Քաղաքացիները քաղաքական ուժերից պետք է ստանան հստակ իմպուլսներ, երբ իշխանությունն ասում է մի բան, ընդդիմությունն ասում է մեկ ուրիշ բան։ Ամեն դեպքում ես շարունակում եմ միակ իսկական ընդդիմություն համարել ՀԱԿ-ին։ Դաշնակցությանը համարում եմ դաշտ մտցված կեղծ ֆիգուր, բայց միակ իսկական ընդդիմությունը, կարծում եմ, այսօր քաոսի մեջ է մտել Տեր-Պետրոսյանի այդ հայտարարություններով։

-Բայց Ձեր ասածից ինչո՞վ է երևում, որ ՀԱԿ–ը իսկական ընդդիմություն է։  

Վ.Մ.- Իսկական է ամբողջ պայքարը, որը եղել է մինչև այդ պահը։ Չեմ կարծում, որ շատ պարզունակ պետք է լինենք և ասենք՝ տեսեք՝ այս մարդն այսինչ տեղում ծխեց, որտեղ ծխել չէր կարելի, ուրեմն այն, ինչ որ մինչև հիմա ինքն արել է, սխալ է։ Պատկերավոր ասած՝ ես ասում եմ, որ այս մարդն այսինչ տեղում ծխեց, որտեղ չէր կարելի ծխել, բայց ես չեմ մտածում, որ այդ ռեսուրսը սպառված է։ Կարծում եմ, որ ՀԱԿ-ը հսկայական օգուտ է տվել՝ քաղաքական դաշտին երիտասարդությանը ներգրավվելով և ընդհանրապես կեղծ ուժերին (Գեղամյան, Արթուրիկ և այլն)  իրենց տեղը մղելով։ Ավգյան ախոռները մաքրելու հսկայական աշխատանք է արել, և ես չեմ կարող այդ մի ելույթով ամբողջ շարժման գնահատականը փոխել, բայց կարծում եմ, որ այդ պահը լուրջ վտանգի մեջ է դրել ընդդիմադիր շարժումը, և որ ինձ համար ամենակարևորն է՝ այն մարդկանց հիասթափության խնդիրը կա, ովքեր այս երկրում ապրելու հույսը կապել են այդ շարժման հետ։

Հ. Տ.-Ա.- Ուզում եմ ՀԱԿ-ին անդրադառնալուց առաջ նախ հասկանանք ընդհանուր խնդիրը։ Ինչքան էլ մենք ասում ենք, որ կեղծվեցին ընտությունները, ընտրական մեխանիզմը վարկաբեկվեց, մենք մի ռեալ փաստ ունենք, որ գալիս են մարդիկ և ընտրում այդ միստր X-ին։ Այլ բան է, որ նրանց նախապես փող են տվել, ինչ-որ բան խոստացել, ընկերական խնդրել։ Փաստը մնում է փաստ, որ, ի վերջո, այդ մարդկանց ոչ ոք չի գնդակահարում, ոչ ոք ծեծելով չի ստիպում։ Դա իրե՛նց ընտրությունն է։

Վ.Մ.- Բայց, օրինակ, ծերանոցից մի քանի 100 հոգի են տարել...

Հ. Տ.-Ա.- Ես ասում եմ կոնկրետ իմ ընտրատարածքի փորձից։ Գալիս են այդ թաղի բնակիչները և ընտրում միստր X-ին, մեծ հաշվով գալիս են կամովին։ Սա՛ է դառնում մի ընդհանուր խնդիր։ Երբ ընտրատարածքում կանգնած էինք և խոսում էինք դիտորդների և տղաների հետ, ասում էին՝ ավելի լավ է՝ գային, լցոնում անեին. մենք էլ չթողնեինք, բայց մենք կանգնած էինք, և հանգիստ, նորմալ ընտրություն էր, ու տեսնում էինք, թե ոնց են այդ մարդիկ ընտրում։ Ես չեմ ասում, որ չկային  բռնություններ, կեղծումներ։ Կա՛ր այդ ամենը, բայց կար նաև մի զանգված և մի ցանց, ինչն արդեն ընդհանուր խնդիր է։ Սա միայն ՀԱԿ-ի խնդիրը չէ։

Վ.Մ.-Ասում ես, որ փող են տալիս, մարդիկ կամովին գալիս ընտրում են։ Եթե փող են տալիս, էլ ի՞նչ կամովինի մասին է խոսքը։

Հ. Տ.-Ա.-Չէ՛, մարդիկ կամովին իրենց ձայնը փողի հետ են փոխում։ Դա օրենքի խախտում է, դա բարոյականության խախտում է, բայց դա իր ընտրությունն է։

Վ.Մ.-Անապատում ջրի դիմաց են ձայներըը ծախում։

Հ. Տ.-Ա.-Չէ՛, 5000 դրամը Հայաստանում, հատկապես Երևանում, այն էլ՝ Կենտրոնում, ոչ մեկի համար անապատում ջուր չէ։ Լա՛վ, հիմա անդրադառնանք ՀԱԿ-ին։ ՀԱԿ-ի խնդիրը ես ոչ այնքան քաղաքական, որքան հասարակական դաշտում եմ տեսնում։ Որովհետև ՀԱԿ-ն ի սկզբանե ձևավորվեց այսպես. նախագահական ընտրություններում իշխանափոխություն իրականացնելու խնդիր կար (գոնե այդպես էր հասկանում ՀԱԿ-ին հետևող այդ մեծ զանգվածը), և մի կոնկրետ խնդրի շուրջ միավորվեցին բազմաբնույթ ուժեր։ Այդ խնդիրը մեծ հաշվով չլուծվեց, այսինքն՝ իշխանափոխություն տեղի չունեցավ.։ Եկավ մի փուլ, և այդ նոր փուլում այդ միավորումը պետք է իր տեղը գտներ, բայց նպատակը կարծես չվերաձևակերպվեց։

-Այսինքն, նպատակը մնաց նո՞ւյնը։

Հ. Տ.-Ա.-Ես չեմ տեսնում, որ ֆիքսված լինի նոր նպատակ, և ակնհայտ է, որ հին նպատակը՝ իշխանափոխությունը, դրված չի որպես այսօրվա նպատակ։

-Ավելին, հիշել են Եղիազար Այնթապցուն ու էջմիածնական միաբաններին։

Հ. Տ.-Ա.- Եղիազար Այնթապցուն եկեք չքննարկենք, էլի։ Ողջ հայ ազգը երկու-երեք ամիս է՝ դրել, Այնթապցուն է քննարկում։

Վ.Մ.-Այդ պատկերավոր բաները նորմալ են։ Բայց ինձ ավելի շատ հուզում է այն ասպեկտը, որ Տեր-Պետրոսյանն ասում է, թե Սերժ Սարգսյանը չէ, որ արել է այս, այս, այս բաները, իսկ հետո՝ մյուս օրը, Շարմազանովն ասում է, թե Տեր-Պետրոսյանը դավաճան է, և որ իրենք միշտ ասել են, թե դա այդպես է, և եթե նա այդ բաներն ընդունում է, իր խնդիրն է։

Հ. Տ.-Ա.-Այնթապցին այնքան է քննարկվել, որ չարժե այլևս անդրադառնալ։ Անցնեմ իմ մտքին։ Նոր նպատակ չի երևում ձևակերպված ՀԱԿ–ի կողմից, այլապես ես կտեսնեի այն։ Եթե իշխանափոխություն չստացվեց, այդ տարաբնույթ ուժերի միավորումն ինչ-որ տեղ իր իմաստը կորցրեց, որովհետև իրոք տարբեր գաղափարների, տարբեր ոճերի ուժեր են։ Ես կուզենայի, որ նոր նպատակ ձևակերպվեր։ Եթե ընդունում ենք, որ հնարավոր չէ միանգամյա իշխանափոխություն, ուրեմն պետք էր ձևակերպել ավելի լայն հասարակական նպատակ և համախմբվել ավելի լայն նպատակի շուրջ, որը կընդգրկեր նաև մշակութային արժեքները։ Միայն քաղաքական նեղ դաշտով ես չեմ տեսնում, որ խնդիրը կարողանա լուծվել։ Ինչ վերաբերում է նոր ուժին, ապա մեկը բխում է մյուսից։ Ես հիմք չեմ տեսնում այդ նոր ուժի ձևավորման։ ՀԱԿ-ը, որպես քաղաքական ուժ, եկավ, փորձեց իշխանափոխություն անել։ Այդ իշխանափոխության ստացվել-չստացվելը նաև  հասարակական տրամադրություններից է գալիս։ Նոր քաղաքական ուժի առաջ գալու հիմքը ես այսօր չեմ տեսնում, դրա համար էլ քննարկումը մնում է օդի մեջ։ Եթե Աստված տա՝ մեզ մոտ այս տարի մի քիչ հանգիստ անցնի, այս արտաքին հարցերը մի քիչ հանդարտվեն, ու  մի քիչ ավելի հանդարտ ժամանակաշրջան լինի, այդ դեպքում գուցե ավելի ճիշտ կլինի մտածել հասարակական նոր ինստիտուտների, նոր մտքերի, գաղափարների, գուցե հարթակների ձևավորման շուրջ, որոնք հետո կդառնան այն հիմքը, որ քաղաքական դաշտում նոր որակներ կձևավորեն։ Ի վերջո, ստացվում է, որ մենք անընդհատ բողոքում ենք քաղաքական սուբյեկտներից, լինեն դրանք իշխանություն, թե ընդդիմություն, բայց չէ՞ որ դրանք ինչ-որ առումով մեր հասարակության հայելին են։ Ճիշտ է այն խոսքը, թե ամեն ժողովուրդ արժանի է իր կառավարությանն ու  ընդդիմությանը։ Ճիշտ է, որովհետև կառավարությունն ինքն է հասարակություն ձևավորում։ Մենք անընդհատ սպասում ենք ինչ-որ նոր որակի քաղաքական ուժի հայտնվելուն, բայց որտեղի՞ց այդպիսի ուժ հայտնվի, եթե հասարակության մեջ նոր որակներ չեն ստեղծվում, հասարակությունն այդ առումով պասիվ է և քաղաքական ուժերից անկեղծորեն ինչ-որ բան է սպասում։ 2008թ. ամբողջ շարժման հետ կապված՝ ես ամենադրական արդյունքը միայն դրանում կտեսնեի, եթե այդ ալիքից ինչ-որ ձևով ակտիվացած մարդիկ, մի որոշ ժամանակով մոռանալով քաղաքական խնդիրները, քաղաքական ուժերին թողնելով այն, ինչ նրանք անում են (այս քաղաքական ուժերից նոր որակ, նոր ակորդ չեմ սպասում. արդեն երևում է)  իրենք փորձեն իրենց ուժերի չափով ինչ-որ բան անել։ Օրինակ՝ անձամբ ես իշխանափոխություն չեմ կարող անել, բայց ինչքան կարող եմ, այդքանն եմ անում, ու եթե լինեն նաև ինչ-որ հարթակներ, այդ դեպքում գուցե ինչ-որ որակներ ստանանք։

Վ.Մ.-Վերջին 10 տարիների ընթացքում ասում եմ, որ եկեք չապրենք ընտրությունից ընտրություն, բայց ես շատ կուզեմ, որ այդ կոչը, ուղերձը հնչի նաև ընդդիմության առաջնորդներից։ Քաղաքապետի ընտրությունների ժամանակ ես զգացի, որ կա թերագնահատում այս ընտրությունների մեջ զուտ զգացողությունների մակարդակով, ոչ ինֆորմացիայի, որովհետև իմ շփումն այդքան ակտիվ չի եղել։ Մի օրինակ ասեմ։ Ես ունեմ ուսանողներ։ Մի անգամ ես ջղայնացա, որ նրանք պատրաստ չէին, և ասացի, որ իմ և նրանց վերաբերմունքն ադեկվատ չէ այս առարկայի նկատմամբ, ու դասը թողնելով՝ դուրս եկա։ Մի երկու օրից իրենք զանգեցին և խնդրեցին, որ այդ բաց թողած դասը լրացնենք նրանցից մեկի տանը։ Ես հասկացա, որ այդ ջղայնությունը մի ուղերձ էր այս ամբողջ հետսովետական գարշելի ուսումնական սիստեմի մեջ, և ընդամենը մի գործողությամբ իմ ուզածը միանգամից տեղ հասավ։ Նրանք տեսան, որ ես իրենցից փող չեմ ուզում, որ ես չեմ գալիս  ժամ լրացնելու աշխատավարձի համար։ Ես ուզում եմ, որ եթե ինչ-որ բան տալիս եմ, իրենք դա վերցնեն։ Հիմա այդ իմաստով կարծում եմ, որ շատ կարևոր է, որ ընդդիմությունը, քաղաքական գործիչները հասկանան իրենց ուղերձների իմաստը։ Այստեղ խոսք գնաց մշակույթի մասին։ Շատ ահավոր է, որ իսկական բանի մասին չի խոսվում։ Ջիվան Գասպարյանը, ասենք, ոչ մեկին չի խանգարում, ոչ մեկը չի հասկանում, որ նա մի քարացած մաստոդոնտ է։ Ինքը դուդուկը նվագել է, հասել է մի մակարդակի, բայց այնտեղ ոչ միտք է եղել, ոչ ստեղծագործություն. ուղղակի փեշակին է տիրապետել։ Հետո հայտնվել է մի տղա, որ թափ է ունեցել՝ Փիթեր Գաբրիելը, և ճիշտ տեղադրել է այդ մարդու երաժշտությունը...Այսինքն, մշակույթի մեջ ինչ-որ կումիրներ, սուտ հեղինակություններ, արդեն փլված հեղինակություններ կան։ Ինչպես քաղաքականությունում է ասվում, որ ժողովուրդն արժանի է իր իշխանություններին, այնպես էլ մշակույթում է։ Այդտեղ ընդհանրապես ոչ մի քննարկում, ոչ մի իմաստավորում չի կատարվում։ Ոչ ոք չի նեղվում, որ ինքը չգիտի՝ այսօր Հայաստանում գրող կամ կոմպոզիտոր կա՞, թե չկա, չի հուզում, որ գոնե մի թեթև իմանա։ Բայց լա՛վ, երկրում ապրելն այդպե՞ս է լինում։ Լա՛վ, երկիրը կարո՞ղ է լինել այնպես, որ լիարժեք ես ապրում, վատ իշխանությունը թողնում գնում է։ Իմ մի հաղորդաշարը փակեցին այն պատճառով, որ ես չէի անդրադառնում իշխանությանը։ Ասում էին՝ ո՞նց, էս չի էլ կպնո՞ւմ մեզ։ Որովհետև ուրիշ հարցերի մասին էր խոսքը։ Մի հատ հասկանանք՝ ինչ ենք ուզում։ Այսինքն, այդ պայքարի ձևերի մեջ մենք մի քիչ դառնում ենք ամեոբա, այսինքն՝ ընտրությունից ընտրություն բոլորով հավաքվենք՝ տղերքով՝ էն ՀՀՇ-ից մնացածները, էն նորերից մի քանի հոգի, այնտեղից էլ ջահել երեխեքն ուզում են զգալ, որ իրենք ապրում են ու վերջ։ Մեկ էլ մի չորս տարի փսկած վիճակ է։ Այդպես չի լինում։ Հետո մնում ենք նույն քսան տարի առաջվա երկիրը։ Աշխարհն առաջ է գնում, մենք ավելի հետ ենք գնում։

Հ. Տ.-Ա. -Հիմա դու ասում ես՝ քաղաքական գործիչներից թող ուղերձ լինի։ Փաստ է, որ այդ ուղերձը չկա. լավ կլիներ, որ լիներ, բայց փաստ է, որ չկա։ Հիմա ի՞նչ, դու պետք է սպասես այդ ուղերձի՞ն...

-Լավ, ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք։ Ներքինը դոմինանտ կլինի՞, թե՞ արտաքին քաղաքական գործոնները գերակշռող կլինեն։

Հ. Տ.-Ա. -Ես չէի ցանկանա կանխատեսում անել դասական իմաստով, ավելի շուտ կցանկանայի և կհուսայի, որ բոլոր արտաքին զարգացումները, որ եղան անցյալ տարի, չգիտեմ՝ որքանով եմ ճիշտ զգում, բայց կարծես կա արգելափակման միտում, և ես շատ կցանկանայի, որ այդ արգելափակման միտումը լիներ։

Վ.Մ. -Ի՞նչ ի նկատի ունես արգելափակում ասելով։

Հ. Տ.-Ա. -Նկատի ունեմ հայ-թուրքական և ադրբեջանական գործընթացները։ Ամենավտանգավոր բանը, որ ես այսօր տեսնում եմ, արտաքին գործընթացներն են, որովհետև նաև դրանք թույլ չեն տալիս կենտրոնանալ ներքին գործընթացների վրա։ Արգելափակում ասելով՝ ի նկատի ունեմ դրանց սառեցումը, դանդաղեցումը և, ի վերջո, նաև տապալումը, վիժեցումը, որովհետև դա ամենավտանգավոր բանն է, որ անցյալ տարվանից ժառանգել ենք։ Եթե ինչ-որ ձևով այդ գործընթացները դանդաղեցվեն, վիժեցվեն կամ դադարեցվեն, ամենացանկալին կլինի ինձ համար։ Հստակ կանխատեսումներ անելն ինձ համար շատ դժվար է։ Հատկապես հայ-թուրքականի առումով դժվարանում եմ հիմա ինչ-որ բան ասել։

Վ.Մ. -Ես ասեմ՝ իմ հույսը որն է։ Իմ հույսը հրաշքն է, բայց այդ հրաշքն ինձ համար շատ իրական է։ Դա ո՞րն է։ Դա այն է, որ աշխարհն առաջ է գնում, մենք հետ ենք գնում, բայց այդպես չի լինում, այսինքն՝ հնարավոր չէ անընդհատ հետ գնալ մի գնացքի մեջ, որն առաջ է գնում։

Հ.Տ.-Ա. -Տեսականորեն ինչ-որ ժամանակ հնարավոր է։

Վ.Մ. -Այո՛, ժամանակավոր, այո՛։ Այսինքն, աշխարհն անընդհատ զարգանում է, աշխարհում անընդհատ ինչ-որ բան է կատարվում և՛ քաղաքական մտքի մեջ, և՛ մշակութային քննադատության։ Իսկ մեզ մոտ խաշախորովածային մթնոլորտ է, ու մի մութ քուչի զանգված կա, որ «խարոշիական» է գնում, համատարած քրեական աշխարհի հոգեբանություն....

Հ. Տ.-Ա. -Օրինակ՝ Տիգրան Սարգսյանը հեչ քրեականացված զանգված չէ (գոնե առաջին տպավորությունն այդպիսին է). վարչապետ է, շատ խելոք, լավ տղա է։ Ի՞նչ է փոխվել դրանից մեզ մոտ։

Վ.Մ. -Թող 10 հոգի լինի այլ կուլտուրայի, իրենք իրենց մասին այլ պատկերացում ունեցող, իրավիճակը կփոխվի, բայց այլ բան է, որ այդ մի հոգին կարող է ոչ կողմնորոշված մարդկանց մեջ... Օրինակ՝ Թաթան շատ վատ դեր է կատարում, որովհետև ինքը մեզ համակրելի մարդ է, և իր դեմքի տակ հեղեղում է ամբողջ ռաբիսը, դառնում մեր պաշտոնական մշակույթը։ Նույն կերպ Տիգրան Սարգսյանն ինչ-որ մարդկանց խաբում է, որ իբր թե ինտելեկտուալ է, բայց աշխարհի ամենամեծ անկումն արձանագրած երկրի վարչապետը պետք է հրաժարական տա։ Ինտելեկտուալ, մտավորական մարդն այն մարդն է, որն ունի արժեքային համակարգ, այսինքն՝ ես մի բան եմ ձախողել, և ես բլոգեր լինեմ, թե տիեզերագնաց, պետք է հրաժարական տամ։ Հիմա եթե կան մարդիկ, ինչպես Հրանտը, որ կարող է՝ բլոգով–բանով խաբվեն, ես չեմ խաբվում։ Հիմա հրաշքի առումով։ Հրաշք տեղի է ունենալու, որովհետև արտասահմանում մի քիչ երկար ժամանակ մնալով՝ ես հասկացա, որ ղարաբաղյան այս ամբողջ պատմությունը, մինչև արձանագրությունները, մաստակ է։ Ասենք՝ այս համանախագահները եկան, գնացին։ Այսօր լուրջ դեմքերով նոր հաղորդավարները նշում են՝ համանախագահները եկան, գնացին, այս անգամ Ղարաբաղ չգնացին։ Մեզ վրա դա, ուզես-չուզես, ազդում է։ Բայց դրսից նայում ես, ասում ես՝ մաստակ է։ Հիմա էլ հայ-թուրքական արձանագրություններն են, բայց ավելի շատ վախենում եմ, որ մաստակ են, որովհետև, վտանգները տեսնելով (եթե ինտելեկտ լիներ, եթե քաղաքական գործիչներից նաև խելք պահանջվեր), ես կողմ կլինեի, որ արձանագրությունները բոլոր թերություններով հանդերձ ստորագրվեին, որովհետև եթե խելք կա, ցանկացած պահի դու խաղի մեջ ես, և ինչ-որ բան կարող ես փոխել։ Հիմա մենք չենք մասնակցում այդ խաղին։ Բայց խաղի մեջ գտնվելու մի պարագա կա, որ աշխարհն, իրոք, կարող է քեզնով հետաքրքրվել։

Զրույցը վարեց Վախթանգ Մարգարյանը