Հարցազրույց ռեժիսոր Տիգրան Խզմալյանի հետ

-Հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ կապված, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ն է մեր քաղաքական դաշտի պատկերը։

-Կարծում եմ, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների խնդիրը ազգային անվտանգությանը վերաբերող ամենակարևոր հարցն է։ Եվ դա ակնհայտ է բոլորի համար։ Փաստորեն, մեր աչքի առաջ ազգային անվտանգության կարևորագույն հարցի շուրջ կատարվում է ընտրություն։ Այդ ընտրությունը պետք է լինի ազգային, և դա պետք է արվի ազգովի։ Մենք շատ բարդ խնդրի առջև ենք կանգնած։ Շատ խոցելի, անչափ կախված, ազգային աջակցությունը չվայելող խմբավորում կամ քաղաքական գործիչների շրջանակ կատարում է մի ընտրություն, որը պետք է քննարկվի գոնե ազգովի։ Սակայն դա արվում է կիսագաղտնի՝ խավարում, գիշերային պայմաններում։ Սա ինքնըստինքյան արդեն անհեթեթություն և ազգային խայտառակություն է։

-Ձեր կարծիքով հայ-թուրքական հարաբերությունների մասով Հայ ազգային կոնգրեսի և իշխանությունների միջև էական բաժանարար գծեր կա՞ն, թե՞ ոչ։

-Ես շատ անհանգստացած եմ նրանով, որ երկրում պետք է լինի ազգային շահերը պաշտպանող ընդդիմություն, որի համար Ձեր նշած ջրբաժանը երևար հենց այս հարցում։ Վերջին տարիների տրամաբանությունը և հայ-թուրքական հարաբերություններին վերաբերող Հայ ազգային կոնգրեսի հայտարարությունը ցույց է տալիս, որ այս կարևորագույն հարցում արմատական ընդդիմությունը չի ընդդիմանում։ Ուստի ժողովուրդը մնում է անպաշտպան։ Եվ ամենազարմանալին այն է, որ նման իրողության մենք արդեն հանդիպել ենք։ 90 տարի առաջ մենք կորցրեցինք հսկայական հնարավորություններ և չկարողացանք դիմագրավել մարտահրավերներին։ Խոսքը 1918-1920թթ. զարգացումների մասին է։

-Մի քանի օր առաջ Դուք հայտարարեցիք, որ ընդդիմությունը պետք է վերակազմավորվի։ Ո՞ր հենքի վրա դա պետք է տեղի ունենա և ի՞նչ հասկանալ վերակազմավորման տակ։

-Գտնում եմ, որ դա ոչ այնքան հայտարարություն էր, որքան փաստի հաստատում։ Դա ակնհայտ է։ Պետք է հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունենում։ Մենք գավառական մտածողությամբ ենք առաջնորդվում՝ տեղի ունեցող գործընթացները դիտարկելով մանր խմբակային շահերի տեսանկյունից։ Իրականում տեղի է ունենում խոշորագույն քաղաքական գործընթաց, որի հետևանքով Ռուսաստան-Իրան-Չինաստան տանդեմն ու նրա ազդեցությունը դուրս է մղվում տարածաշրջանից։ Եվ այս դեպքում Արևմուտքը Թուրքիային օգտագործում է որպես գործիք։ Իսկ Հայաստանը, որը տվյալ պահին փորձադաշտ է, անցնում է Թուրքիայի և Արևմուտքի կողմը։ Մենք շատ լավ պետք է հասկանանք, որ սա ունենալու է հետևանքներ։ Եվ հակազդեցության առումով շատ կարևոր է ճիշտ հասկանալ իրավիճակը։ Նման իրավիճակ տեղի ունեցավ 1920թ., երբ ԱՄՆ-ի կողմից  Հայաստանին վերաբերող մանդատի ստորագրումից հետո ընդամենը 7 օր անց Բաքվից 11-րդ կարմիր բանակը մտավ Երևան։ Այսինքն, Ռուսաստանը հակազդեց Միացյալ Նայանգներին։ Եվ հիմա շատ միամիտ է կարծել, թե հակազդեցություն չի լինի։ Եվ դա ոչ միայն Ռուսաստանի, այլև Իրանի և Չինաստանի հակազդեցությունն է լինելու։ Մարդիկ, ովքեր սա չեն կարևորում, չեն վերլուծում դա, չեն մտածում ու գրում դրա մասին, իրավունք չունեն մոտիկ գալ այս հարցին։

-Հիմա Դուք քաղաքական դաշտի ո՞ր դիրքերում եք։

-Նախ՝ ասեմ, որ ես երբեք ՀԱԿ անդամ չեմ եղել։ Մեկ անգամ ելույթ եմ ունեցել ՀԱԿ-ի ամբիոնից, երբ ինձ հատուկ հրավիրել էին, և հենց այնտեղ ասել եմ, որ ես Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օգտին չեմ քվեարկել և ինքս անձամբ ՀԱԿ-ի անդամ չեմ և չեմ էլ պատրաստվում լինել։ Թեև ես շատ մեծ հարգանքով եմ վերաբերվում ընդդիմության մտավոր ուժին և հատկապես նրա առաջնորդին։

-Հայ-թուրքական հարաբերությունները հնարավոր ի՞նչ զարգացումներ կարող են ունենալ, և ինչպե՞ս դրանք կանդրադառնան ներքաղաքական իրավիճակի վրա։

-Տվյալ դեպքում չեմ ցանկանա կանխատեսումներ անել։ Ես պնդում եմ, որ պետք է գործենք։ Ապագան ավելի շատ  կախված է մեզանից, քան ուրիշներից։ Այստեղ տեղին է հիշել երկու գորտի մասին Եզոպոսի առակը, որը սիրում էր կրկնել Մոնթե Մելքոնյանը։ Երկու գորտ ընկնում են կաթով լիքը տակառի մեջ։ Նրանցից մեկը, մտածելով, որ, միևնույն է, դրանից չի կարող դուրս գալ, խորտակվում է։ Մյուսը սկսում է թպրտալ և այնքան է պայքարում, որ վերջը կաթը մերվում, կարագ է դառնում, ու գորտը կարողանում է դուրս գալ։ Հիմա մենք կանգնած ենք շատ վտանգավոր իրավիճակի առջև, որը, կրկնում եմ, նման է 90 տարի առաջ տեղի ունեցած զարգացումներին, երբ մենք հաղթեցինք մարտի դաշտում՝ Սարդարապատում, բայց պարտվեցինք բանակցային գործընթացում՝ Բաթում, Կարս։ Այսօր սարսափելի այդ սցենարը իրականանում է։ Մենք այս իրավիճակը անցել ենք, տեսել ենք։ Մի՛ կրկնեք անցյալի սխալները։ Այսինքն, ցանկություններս  հետևյալն են. ժողովուրդը պետք է դուրս գա Ազագային ժողովի շենքի դեմ և պահանջի գոնե մեկ բան. բնականաբար, ոչ ոք չի ընդդիմանում հայ-թուրքական հարաբերություններին կամ սահմանի բացմանը։ Սակայն մենք պետք է հստակ դնենք մեր պահանջները և տեր կանգնենք մեր պահանջատիրությանը։

Զրույցը վարեց Վախթանգ Մարգարյանը