Մենք վերադառնում ենք ռուսահայաստան: Այս անգամ հանգիստ՝ առանց մազապուրծ լինելու: Մեր սիրելի արտահայտություններից մեկը՝ «մազապուրծ»: Զարմանալիորեն, հենց Սերժ Սարգսյանը առանց նախապես մի բան ասելու հանձնեց երկիրը Ռուսական կայսրությանը՝ որպես ձեռագործ մի գորգ փռելով այն ռուսական կայսրի առաջ. այնպիսի տպավորություն էր, թե մինչ այդ հայտարարված է եղել «բոեգատովնոստ նոմեր ադին», որովհետև անմիջապես ակտիվացան նրանք, ովքեր, շարունակելով իրենց նախնիների այլասերված նվիրումը մեկ ուրիշ լեզվի ու մեկ ուրիշ ազգի, սկսեցին վերադառնալ ռուսահայաստան:

Ռուսահայաստան վերադարձը արարողակարգային բարդություններ չէր նախատեսում: Շատերի անցաթղթերն ու ելումուտի վիզաները պահված էին հոգու և ուղեղի լավագույն հատվածներում: Մեզ «յաթաղանով» ու «մազապուրծով» պատվաստել են ռուսահպատակություն, և մենք, հավանաբար, ևս մի դար կապրենք այդ հոգեկան դաջվածքով: Սակայն անհերքելի է, որ պարտադրելն ու կամավոր հանձնվելը էապես տարբեր հաճույքներ են: Եթե ընդունենք, որ մենք գտնվում ենք աշխարհաքաղաքական մի դիրքում, որի պայմաններում ընտրություն չկա, ապա որևէ մերձտրամաբանական հիմնավորում լինել չի կարող այն հանգամանքին, որ մենք կամ մեզնից շատերը Սերժ Սարգսյանի «այո»-ի լուրն առնելուն պես արձակում են ռուսերենի զսպաշապիկները:

Ես խորհրդային առաջնորդների մեծ սիրահար չեմ եղել, բայց հիշում եմ մի պատմություն, երբ Կարեն Դեմիրճյանին հանդիպման ժամանակ հարցրել են, թե ինչ է պետք անել դեպի ռուսական դպրոցներ պետական պաշտոնյաների զավակների հոսքը դադարեցնելու համար: Դեմիրճյանը պատասխանել էր. «Ես պետական պաշտոնյա եմ և իմ երկու երեխաները հայկական դպրոց են հաճախել»: Չի կարելի ասել, թե խորհրդային ժամանակներում պարտադրանքն ավելի մեղմ էր, քան հիմա: Հիմա էլ ոչ ոք չի պարտադրում անցնել ռուսերենի՝ մենք ենք անցնում: Եթե արդեն իսկ քննարկումները պետական ատյաններում փորձում են անցկացնել ռուսերենով, հենց հայտնվում է որևէ ռուս պաշտոնյա, աշխարհագրական դիրքը, նույնիսկ «յաթաղանը» որևէ դեր չունեն: Միայն հոգու խեղճությունից է: Ոչ ոք չի ստիպում դեռ: Նախապես հաճոյանալու քնձռոտ հոգու ներքին որոշում է՝ ուրիշ ոչինչ: Եվ ոչ մի միություն չի կարող ստիպել կամ ընտրել լեզուն, որով խոսում ես, որով կրթվում ես, որով հեքիաթ ես պատմում երեխայիդ:

Մի ծանոթ ունեինք, անընդհատ բողոքում էր ամուսնուց: Մայրս մի օր ասում է. «Չեմ հասկանում՝ ինչի ես բողոքում էդ ինտիլիգենտ տղայից»: Ու նա շատ ճշգրիտ դատողությամբ սպառում է երկխոսությունը: Ասում է. «Ինտիլիգենտը ինչ ա, հա՞ց ա՝ ուտեմ, ջու՞ր ա՝ խմեմ»:

Այսպես ճշգրիտ մտածում է հայ ժողովուրդը. արժանապատվությունը ի՞նչ ա, հաց ա՞՝ ուտենք, թե ջուր ա՝ խմենք:

«Էրեբունի» օդանավակայանը ռուսական ռազմաբազ է: Այս կարճ ու առանձնապես չցնցող լուրը ռուսահայաստան վերադառնալու ծիծեռնակն էր: «Էրեբունի» օդանավակայանը Հայաստանն իրար կապող փոքր օդանավակայանն էր: Անկախությունից հետո դարձավ ռազմական:

Իսկ խորհրդային ռուսահայաստանում այն շատ քաղաքացիական, շատ հայկական օդանավակայան էր, որտեղից մարդիկ թռչում էին Բաթումի, Ղափան, Ջերմուկ, Մինվոդի, Ստեփանակերտ: Երևանը 45 րոպեում կապում էր Ղարաբաղի ինքնավար մարզի մայրաքաղաքին: Հետագայում Ռուսաստանի թույլտվությամբ Ստեփանակերտի օդանավակայանից քիչ հեռու գտնվող Խոջալու ավանում նպատակադրված կտրուկ աճում է բնակելիների շինարարությունը՝ հետագայում Ստեփանակերտի օդանավակայանի թռիչքուղին փակելու մտադրությամբ՝ հիմնավորելով, թե օդանավակայանը խանգարում է բնակելի տարածքին: Այն պահից, երբ սկսվեց պատերազմը, հայկական զինուժը կանգնեցրեց այդ նենգ մտադրությունը:

Իսկ «Էրեբունի» օդանավակայանը, որ խորհրդային տարիներին իրար էր կապում Հայաստանի շրջաններն ու մի շարք այլ քաղաքներ, այսօր ռուսական ռազմաբազա է: Չնչին, բնակչության համար աներևույթ բան:

Ի՞նչ տարբերություն մեր ռուսական անցյալի ու սպասվող ռուսական ապագայի միջև: Մեզ՝ 60-70 ականների սերնդի համար ռուսական երկիրը ակամա ստացված իրականություն էր: Այսօրվա «ընտրությանը» մենք ականատես եղանք, նախորդին ծնված չենք եղել: Այս տարբերությունը, հավանաբար, կստեղծի վերաբերմունք, որի շնորհիվ մենք՝ ովքեր ունենք արժանապատվություն, որ հաց է և ջուր՝ կունենանք մեղքի զգացում. մենք հնարավոր դարձրինք այն, ինչ եղավ: Երկրորդ տարբերությունը մեր աշխարհընկալումն է: Առաջին ռուսականության փուլում մենք աշխարհի մասին գիտեինք գրքերից ու արգելված ռադիոկայաններից: Այսօր մենք տեսել ենք Եվրոպան, Ասիան, Աֆրիկան, Ամերիկան՝ հյուսիսից հարավ, Ավստրալիան ու էլի տարբեր ծակուծուկեր: Մենք այն խորհրդային անկյուն քշված գորշ մուկը չենք:

Հիմա աչքաբաց մուկ ենք, թեև խեղճ: Մենք իմացել ենք աշխարհը: Նաև մի ամբողջ լրիվ շրջան պտտվել է մեր անկախությունը: Մենք իրականում իմացել ենք, որ կարող ենք հանձնել տարածք, բայց դա վերջնական չէ, քանի որ մենք իմացել ենք, որ կարող ենք գրավել նոր տարածքներ: Մենք իմացել ենք, որ կարողանում ենք հաղթել, մենք պարզել ենք, որ ռուսալեզու դառնալու չզսպվող հորձանուտը կարող է մի օր կանգնեցվել, նաև իմացանք, որ կարող է կրկնվել ու ամեն ինչ վերադառնալ ելման դրության: Բայց կարևորն այն է, որ մենք իմացել ենք, որ ոչինչ վեջնական ու հարատև չէ:

Խորհրդային ռուսահայաստանում մենք դա չգիտեինք: Իսկ հիմա գիտենք, որ անկախությունը պետք էր ուղղակի դաստիարակել, որ կայանա, բայց դա չի նշանակում, որ էլ չի գալու: Պարտությունն ու վերադարձը անցյալին չի կարելի համարել վերջնական դրություն: Մենք էլի կպտտվենք ու կգանք հետ: Պարզապես ժամանակն է կարճ մի բնական կյանքի, և մենք՝ 60-70-ականների սերունդը, որ մի անգամ ակամա, իսկ մյուս անգամ «կամավոր» մտանք ռուսահայաստան, միգուցե արդեն առույգ տարիքում չլինենք, երբ երկրորդ անգամ մեզ այցելի անկախությունը՝ ավելի հասուն ու ավելի գիտակցված անկախությունը:

Միգուցե այս ընթացքում մենք կստեղծենք հնարավորություն՝ ունենալու լավ իշխանություն, որի համառ ջանքերով կկրթվի մեր բնակչությունը ու կվերածվի հասարակության, և մենք մի օր պատահաբար կզգանք, որ մենք արդեն Եվրամիության սահմաններին ենք, որովհետև հասկացել ենք, որ գողանալն ու ստորանալն ամոթ է, որ անկիրթ լինելը անտանելի է, որ արժանապատվությունը և՛ հաց է, և՛՝ ջուր:

Լուսինե Հովհաննիսյան

Աղբյուրը՝ http://zham.am/am/news/17701.html