«7օր»-ը հյուրընկալել է ՀՀՇ կուսակցության նախագահ Արարատ Զուրաբյանին և 1990-95թթ. Գերագույն խորհրդի պատգամավոր Ալբերտ Բաղդասարյանին։

-Մինչև Երևանի ընտրությունները՝ Հայ ազգային կոնգրեսը պնդում էր, որ քաղաքական դաշտը հստակեցված է. կան իշխանություններ՝ ի դեմս Սերժ Սարգսյանի, և ընդդիմություն՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ։ Ավագանու ընտրություններից հետո ՀԱԿ-ում այժմ, կարծես, ընդունում են, որ ընդդիմադիր հատվածում միայն իրենք չեն և կան նաև այլ ուժեր, որոնց հետ համագործակցելու համար Լևոն Տեր-Պետրոսյանն առաջարկեց 12 կետից բաղկացած պլատֆորմ։ Պարոն Բաղդասարյան, ըստ Ձեզ,  ինչպիսի՞ն է այսօր քաղաքական դաշտի կառուցվածքը և ինչպիսի՞ զարգացումներ են մեզ սպասվում։

Ալբերտ Բաղդասարյան - Նախ հիմա հակասական մի պնդում եմ անելու։ Գալով բանավեճի՝ ընդհանրապես դեմ եմ բանավեճերին, որովհետև դրանք շոուի մաս են պարունակում, ինչն իմ բնույթին դեմ է։ Հիմա ինձ ավելի շատ հետաքրքրում է, ոչ թե այն, որ Արարատ Զուրաբյանը ապացուցի, որ այս բանը ճիշտ է, կամ՝ սխալ, այլ կցանականայի զրույցի այնպիսի ձևաչափ լիներ, որը կհանգեցներ առաջարկվող լուծումների։

Արարատ Զուրաբյան- Ճիշտն ասած, իմ վերաբերմունքը բանավեճին նույնպիսին է։

Ա. Բ.- Ինչ վերաբերում է քաղաքական դաշտին, ապա դրանում իսկապես գործող ռեալ երկու ուժ կա։ Կա իշխանություն, անկախ նրանից, թե ինչ են ասում տարբեր ուժեր՝ ես բաժանված եմ, «Բարգավաճ Հայաստան» եմ, մյուսը՝ ես հանրապետական եմ...Դրանք բոլորը ֆիկտիվ ուժեր են, ինչպես, որ նորանկախ Հայաստանի ամբողջ քաղաքական դաշտում եղել են ֆիկտիվ ուժեր և ռեալ իշխանություն։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ կային Լևոն Տեր-Պետրոսյան և նրա բազմաթիվ աջակիցներ։ Կարծեմ այն ժամանակ կար 86 կուսակցություն, այդ թվում և Աշոտ Նավասարդյանի կուսակցությունը, որոնք ռեալ ազդեցություն չունեին իշխանական համակարգի վրա։ Դա գործող իշխանության համար քաղաքական շղարշ էր։ Եվ կար ընդդիմադիր հատված, որը տարօրինակ կերպով, փոխելով ղեկավարներին, համարյա մշտապես մնաց նույնը՝ դա իշխանությունից դժգոհ ժողովուրդն է։ Այսօր կա իշխանություն և դժգոհ ժողովուրդ, որին հիմա ղեկավարում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։

-Իսկ «Ժառանգությու՞նը»։

Ա.Բ.- «Ժառանգությունը» ակտիվ գործունեություն է ծավալում պատգամավորների մակարդակով։ Հատկապես իր ակտիվ գործունեությամբ շատ է աչքի ընկնում Զարուհի Փոստանջյանը։ Բայց, ենթադրենք, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն իր թիմով այսօր դուրս է գալիս քաղաքական դաշտից՝ ի՞նչ կստացվի։ Բանն այն է, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի գործելակերպը պայմանավորված չէ մասսաներով։ Այն ավելի շատ կամերային է, ավելի շատ հանդարտ է, որը իմ կարծիքով Հայաստանի պայմաններին ոչ ադեկվատ գործունեություն է։ Բայց հակառակ վարքագիծն էլ կարծես արդյունավետ չէ։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, նախկինում Վազգեն Մանուկյանը, Արկադի Վարդանյանը, Կարեն Դեմիրճյանը, Ստեփան Դեմիրճյանը ցույց տվեցին, որ իշխանափոխության կտրուկ հարցադրումը, նույնիսկ ունենալով մասսաների աջակցություն, դեռևս բավարար չէ արդյունքի հասնելու համար։

Այդ առումով այսօրվա կոնյունկտուրան այսպիսին է՝ կա ռեալ իշխանություն, և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ ռեալ ընդդիմություն։ Բայց ինձ համար խնդիրն այլ է։ Այս կոնյունկտուրան արդյո՞ք Հայաստանի համար բացելու է դրական հեռանկարներ՝ իշխանափոխության տեսքով։ Ասեմ, որ ինչպես որ 1996թ.-ին չի բերել Վազգեն Մանուկյանի ընդդիմությունը իշխանափոխության, ինչպես որ չհաջողվեց դա անել Արկադի Վարդանյանին, Կարեն Դեմիրճյանին, Ստեփան Դեմիրճյանին, այնպես էլ հիմա ոչինչ չի ստացվելու։ Ես դա ասել եմ մինչև այս շարժումը, հիմա էլ ասում եմ փաստը արձանագրելով՝ իշխանափոխության չի բերելու նաև Տեր-Պետրոսյանի ներկայիս շարժումը։ Այդ խնդիրը՝ «շարժումն ամեն ինչ է՝ արդյունքը ոչինչ» իմ գծած շրջանակի մեջ լրիվ տեղավորվում է, բայց արդյունավետության տեսանկյունից, ցավոք սրտի, կամ գուցե բարեբախտաբար, ոչինչ չի տա։

Հայերը մի հատ լավ խոսք ունեն՝ մինչև չգա հետինը, չի հիշվի առաջինը։ Այսօրվա վիճակը դրա վառ ապացույցն է։ Դրա համար էլ ես առաջարկում եմ խնդիրը ձևափոխել. ոչ թե իշխանությունը պետք է փոխել, այլ այն համակարգը, որն այսօր մեզ բերել է այս վիճակի։ Հիմա իմ ձեռքին կա երկու Սահմանադրություն՝ 1995թ.-ինը, և 2005թ.-ին բարեփոխված տարբերակը։ Այ սրանցո՛վ ամրապնդված ավտորիտար ռեժիմը ենթադրում է այսպիսի պայքարներ։ Ճիշտ է, հայ ազգը ազատասեր է և այդ ազատության համար պայքարում է, բայց դա ոչ մի արդյունք չի տա՝ մինչև համակարգային խնդիրներ առաջ չքաշենք։

-Այսինքն այսօրվա հրապարակային շարժումը դատապարտվա՞ծ է։

Ա. Բ.- Այո։ Եթե համակարգայի՛ն փոփոխությունը չի դրվում որպես նպատակ, ապա պայքարը ցանկալի արդյունք՝ իշխանափոխություն, չի տա։ Հիմա Լևոն Տեր-Պետրոսյանը առաջարկում է 12 կետից բաղկացած համագործակցության պլատֆորմ։ 12 կետ էլ ես կարող եմ ավելացնել. ասենք տամ 12 նախարարի անուն՝ պահանջելով նրանց հրաժարականը։ Արդյունքի տեսանկյունից դա անպայման դատապարտված է։

-Պարոն  Զուրաբյան, ենթադրաբար, Դուք այլ տեսակետ ունեք։

Ա. Զ.- Կա մի բան, ինչը կցանկանայի նշել։ Ցավոք սրտի, իշխանափոխությունը տեղի չունեցավ։ Համոզված եմ՝ եթե այն տեղի ունենար, ապա շատ ավելի լավ կլիներ, շատ ավելի դրական գույներով եմ պատկերացնում այն ինչը կարող էր լինել։ Ինչևէ։ Սա՛ է մեր իրականությունը։ Սակայն ակնհայտ է մի բան՝ տարբեր տրամաչափի քաղաքական միավորներ (ընդ որում չի կարելի համեմատաբար քիչ ազդեցություն ունեցող կամ փոքր քաղաքական ուժին՝ ասպարեզից դուրս համարել) հավաքվեցին Հայ ազգային կոնգրեսի շուրջը։ Ակնհայտ է նաև, որ Հայ ազգային կոնգրեսի ազդեցությունը գործընթացների վրա շատ ավելի մեծ է, քան որևէ այլ քաղաքական միավորինը։ Նույնը վերաբերում է նաև իշխանությանը։ Եվ արդեն իսկ Հայաստանում, ինչ-որ տեղ, արմատավորվել է այս իրողությունը։ Կա հստակ արտահայտված ընդդիմություն և իշխանություն։ Կհաջողվի՞ այս իրավիճակից դուրս գալ ժողովրդի հաղթանակով։ Ես կարծում եմ, որ կհաջողվի։ Իհարկե, միամիտ չեմ և հասկանում եմ, որ դա միայն տևական, նպատակասլաց, հիմնավոր աշխատանքի հետևանքով կարող է լինել։ Իհարկե, չեմ բացառում նաև առանձին լուծումների հնարավորությունը, երբ տեղի են ունենում քաղաքական  սրացումներ։ Դրանք միշտ չէ որ լինում են, բայց ոչ ոք չի կարող բացառել դրանց հնարավոր լինելը։ Մասնավորապես, այսօրվա համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը և Հայաստանում դրա հետևանքները կարող են ազդել գործընթացների արագացման վրա, կամ հայ ժողովրդի համար հարցերից հարցը՝ Ղարաբաղի հիմնախնդիրը և այլն։

Մեր անկախ պետության պատմությունը շատ կարճ է։ Մենք չենք ունեցել քաղաքական այն ճանապարհն անցնելու ժամանակը, որպեսզի կարողանայինք քաղաքական մշակույթ ձևավորել։ Բայց ինչևէ՝ գործընթացներ այժմ կան։ Դրանք դժվար գործընթացներ դեն։ Հուսով եմ, որ ինչ-որ բան փոխել կհաջողվի։ Ինչ վերաբերում է նրան, թե քաղաքական դաշտում այլ խաղացողներ կան, թե ոչ, ապա կասեմ հետևյալը. գիտեք ինչ, երբ խաղացողի խաղը ազդեցիկ է լինում, բոլորը դա նկատում են, բոլորը դա նշում են, իսկ երբ արհեստականորեն փորձում են ինչ-որ բան ձևակերպել որպես այդպիսին, ապա դա դատապարտված է անհաջողության։ Կյանքը ցույց է տալիս, որ ամեն ինչ շատ արագ ընկնում է իր տեղը։

-Հիմա եթե ֆորս մաժորներ չլինեն տնտեսության կամ Ղարաբաղի հարցում՝ շարժումը ի՞նչ է անելու, ինչպե՞ս է հասնելու արտահերթ գործընթացների։

 Ա. Բ.- Ես կավելացնեի՝ եթե հույսը չդնենք Հայաստանի վատացած վիճակի, մասսաների ապստամբության վրա՝ ունե՞ք մի այնպիսի ծրագիր, որը առավելագույնս կմիավորի մարդկանց և բոլորը կգան այն համոզման, որ անհրաժեշտ են համակարգային փոփոխություններ։

Հիմա արդեն ասում են, որ համաշխարհային ճգնաժամը այս տարի կավարտվի։ Եթե ենթադրենք, որ դա ճիշտ կանխատեսում է և իրավիճակը համեմատաբար շտկվելու է՝ Ձեր համար իշխանափոխության հարցը դու՞րս կգա օրակարգից։

Ա. Զ.- Մենք զբաղվել ենք, զբաղվում ենք և կզբաղվենք քաղաքական գործունեությամբ։ Բնականաբար, այն որ ես նշեցի տնտեսական ճգնաժամի առկայությունը, որևէ մեկը դա չէր կանխատեսում տարիներ առաջ և չէր էլ ցանկանում, որ ճգնաժամ լինի, որը հետագայում կարող էր առիթ հանդիսանալ ինչ-որ զարգացումների համար։

Քաղաքական գործունեության մեջ հաջողություն գրանցելու միակ գրավականը՝ դա կուռ քաղաքական միավորի ձևավորումն է և նրա ազդեցությունը մասսաների վրա առավելագույնս ավելացնելու հնարավորությունը։ Թե որքանո՞վ դա մեզ կհաջողվի իրականացնել և ի՞նչ չափով՝ դրանից կախված կլինի, թե արդյո՞ք կլինի վերջնական արդյունքը, թե՞ ոչ։ Այսինքն, այդ արդյունքը կլինի մաքսիմա՞լ, թե՞ մինիմալ։ Ես մեկ կարևոր բան կուզենայի նշել՝ այսօր Հայաստանում, փառք Աստծո, ի տարբերություն այլ ժամանակների, արդեն իսկ ձևավորվել է քաղաքացիական հասարակության մի հատված, որը գնալով մեծանում է։ Այդ հատվածի գոյությունը շատ կարևոր է։ Եթե տարիներ առաջ անարդարության դեմ ոտքի կանգնողների թիվը շատ ավելի սահմանափակ էր, ապա այսօր ինձ, մասնավորապես, ուրախացնում են երիտասարդության մեջ կատարվող փոփոխությունները։ Այ հենց այս պահին (քննարկումը տեղի է ունեցել հուլիսի 9-ին - խմբ.) ՀՀՇ վարչության դիմաց մի խնդրի շուրջ տղաները հացադուլ են հայտարարել։ Նրանց ընկերոջը, ով զբաղված էր հանրահավաքի իրազեկմամբ, սկզբից ծեծի են ենթարկել, հետո էլ, պատճառաբանելով թե նա է ոստիկաններին հարվածել, նրան մեղադրանք են ներկայացրել։ Մեկ ուրիշ ժամանակ, հնարավոր է, որ դրա արձագանքը շատ ավելի պասիվ լիներ։ Իսկ այսօր ցանկացած քաղաքական ակտ կատարել ցանկացող մարդկանց քանակը այնքան շատ է, որ մենք դժվարությամբ ենք կարողանում նրանց համոզել չգնալ այս կամ այլ քայլի...

-Այդուհանդերձ ինչո՞վ էին տարբերվում 2008թ.-ի հետընտրական զարգացումները 1996թ.-ի, 2003թ-ի շարժումներից։ Բոլորս հիշում ենք, թե ինչ տեղի ունեցավ1996թ.-ին, կամ Ստեփան Դեմիրճյանը չունե՞ր հետընտրական այդ զանգվածը, որը հիմա ՀԱԿ-ի հետ է։ Նույն 2004թ.-ին մարդիկ հավաքվեցին Բաղրամյան փողոցում, ապրիլի 12-ի գիշերը եղան բախումներ ոստիկանության հետ ...

Ա. Զ.- 2003թ.-ի նախագահական ընտրություններից հետո տեղի ունեցան խորհրդարանական ընտրութուններ։ Ցավոք սրտի, ինչ-որ ժամանակ հետո, քաղաքական այն թիմը, որը որ միասնաբար հանդես էր եկել այդ ժամանակահատվածում՝ փլուզվեց։ Փառք Աստծո, պետք է արձանագրել՝ թե՛ նախագահական ընտրություններից, թե՛ քաղաքապետի ընտրություններից հետո, մեր պարագայում դա տեղի չունեցավ, և համոզված եմ, որ տեղի չի ունենալու։ Այսօր միայն Երևանում գործում է ՀԱԿ-ի 9 գրասենյակ, բացի կուսակցական գրասենյակներից, բոլոր մարզերում ունենք գրասենյակներ...

Ա. Բ.- Կներես, որ ընդհատում եմ։ Թող 9-ը չլինեին, ավելին լինեին այդ գրասենյակները։ Ասեմ նաև, որ ուրախացնում է այն, որ երիտասարդները համախմբվում են ձեր շուրջ։ Եվ այն տղայի մասին, որին հանիրավի, ապօրինի նստացրել են լսել եմ։ Ուրախացնում է, որ երիտասարդները պայքարում են։ Որպես ընդդիմության ներկայացուցիչ՝ ասում եք, որ հանուն Հայաստանի ազատության պայքարող հայ երիտասարդներ են, չէ՞։

Ա. Զ. - Միանշանակ։

Ա. Բ.-Դա ողջունելի է։ Բայց հաշվե՞լ եք, թե քանի երիտասարդներ էլ «փչացել» են ու իշխանության կողմից են։ Այսինքն, նրանք ընտրությունների ժամանակ կազմում են գվարդիաներ՝ կեղծելու, լցոնումներ անելու համար։ Քանի՞ երիտասարդների երազանքն է դարձել մտել որևէ օլիգարխի թիկնապահական համակարգ, քանի՞ երիտասարդ է կորչում Հայաստանի ապագայի տեսակետից։ Դուք 1988թ.-ից եք շաժման մեջ, 88-ից ունեք շարժման փորձ։ 88թ.-ին վեկտորն այսպես էր զարգանում. շատանում էին ակտիվ մարդիկ, քչանում էին ակտիվ «կոմսոմոլները»։ Եվ դա դարձավ հեղափոխության, հաղթանակի գրավականը։ Հիմա դուք տեսնու՞մ եք այդպիսի զարգացումներ։ Ես կարծում եմ, որ կան ակտիվ երիտասարդներ մի կողմից, և նույնքան, միգուցե ավելի շատ, որ «փչանում» են մյուս կողմից։ Ինչքան երիտասարդ, որ մամուլով հադես է գալիս մի կողմից, նույնքան էլ հեռուստաէկրաններին մյուս կողմից են երևում։ Տեսեք, թե քանի երիտասարդ պատգմավորներ են տվել անցել այն ամենաքոքված «կոմսոմոլներին»։ Ուզում եմ ասել քանակով չէ։ Ըստ Ձեզ, լուծումը ո՞րն է։  

Ա. Զ. -Մի բան կա, որը մեր ընդհանուր ցավն է...

Ա. Բ. -Ցավը հասկանալի է։ Լուծումը ո՞րն է, որ իրավիճակը փոխվի։

Ա. Զ.- Եթե լիներ մեկը, ով այդ բոլոր հարցերի լուծումը կարող էր տալ, ապա, բնականաբար, Հայաստանում ամեն ինչ փոխված կլիներ։ Ես կարծում եմ լուծումը մեկն է՝ հետևողական քաղաքական աշխատանք։ Ընդ որում աշխատանք ոչ թե ընտրությունների նախաշեմին, այլ շարունակական քաղաքական գործունեություն, ցանկալի ազդեցության ավելացում։ Իհարկե հնարավորությունները շատ սահմանափակ են։ Մեր քաղաքական դաշտը այնպիսին է, ինչպիսին որ կա։ Ունենք լրատվական դաշտ, այնպիսին ինչպիսին ունենք։ Ունենք լուրջ սահմանափակող գործոններ և այստեղ հաջողության հասնելու հետ կապված լուրջ բարդություններ կան։ Օրինակ, ամբողջ եթերը իշխանական է։ Հնարավորությունները շատ սեղմ են, բայց կարծում եմ, որ եթե գնանք մի ճանապարհով և արձանագրենք, որ սա է իշխանությունը, ունի իր կողքը համախմբված մի թիմ, որը որ քաղաքական չէ, բայց ինչևէ թիմ է՝ ավելի դառը որակումներ չտանք, և դրա դեմ չի կարելի որևէ քայլ ձեռնարկել, ապա բոլորս երևի թե պետք է մտածեինք, թե արդյո՞ք ճիշտ վայրում ենք բնակվում։ Շատ ուրախալի է, որ կան բազմաթիվ մարդիկ, ովքեր այդպես չեն մտածում և փորձում են ինչ-որ բան փոխել մեր երկրում։ Մարդիկ մեկուսարաններում են հայտնվում, մարդիկ ճնշումների են ենթարկվում, բայց շարունակում են իրենց պայքարն ու քաղաքական գործունեությունը։ Կարծում եմ, որ մենք պարտավոր ենք նկատի ունենալ, որ սա դժվար գործընթաց է, որը սակայն պետք է հասցնել իր տրամաբանական ավարտին։

-Պարոն Զուրաբյան, հիմա ՀԱԿ-ը գնում է արտահե՞րթ, թե՞ հերթական ընտրությունների։

Ա. Զ.- ՀԱԿ-ը ձևավորված և կայացած միավոր է։ Կա համախմբված ընդդիմություն, որը, բնականաբար, այս պահին նպատակ է դրել գնալ արտահերթ խորհրդարանական և նախագահի ընտրությունների։

-Որքանո՞վ է դա հնարավոր։

Ա. Զ.-Ես չեմ բացառում, որ ցանկացած զարգացում հնարավոր է։ Եթե կայացած և ազդեցիկ քաղաքական միավորին չհաջողվի հասնել արտահերթ ընտրությունների, ապա...

Ա. Բ.- Ապա հերթականը կա ու կա, չէ՞...

Ա. Զ.- ...ապա ինչ-որ ժամանակ անց ունենալու ենք այն, ինչը որ ունենք...

Ա. Բ.- Կներեք, բայց չե՞ք նկատել, որ մենք ընկել ենք սովետական ցիկլի մեջ, որտեղ հինգ տարվա կտրվածքով ընտրությունները միշտ կային, սակայն չկային փոփոխություններ։ Եվ փոփոխություն եղավ միայն այն ժամանակ, երբ ուզեցինք համակարգը փոխել, ոչ թե կենկոմի քարտուղարին։ Մենք իրար 88թ.-ից ենք ճանաչում։ Հիշու՞մ էիք, երբ մի բան անում էինք և արդյունք չէինք ստանում՝ երբեք չէինք ստիպում մեզ խոսքեր գտնել՝ արդարացնելու համար անհաջողությունը։ Համենայն դեպս, իմ մասով դա կարող եմ հաստատ ասել։     ՀՀՇ-ի, որի գաղափարախոսներից մեկը ես եմ եղել, գաղափարախոսությունը ուներ հիմնական մեկ սկզբունք՝ անհաջողության ժամանակ քո մեջ փնտրիր քո սխալներն ու թերացումները։ Հիմա դուք դրել էիք խնդիր՝ հաղթել նախագահական ընտրություններում, և ինչ ստացվե՞ց...

Ա. Զ.- Մի բան հիշեցի, պատմեմ։ Գործի բերումով, քաղաքական հանդիպումների շրջանակում, Գերմանիայում էի։ Այնտեղի մի քաղաքական գործիչ հենց ինքնաքննադատության թեմայով մի բան ասաց։ Մեր հարցին, թե որո՞նք էին ձեր սխալները, նա պատասխանեց. «Մեր սխալների մասին այնքան շատ խոսող կա և այնքան գնահատող կա, որ մենք դրանից զերծ կմնանք, որովհետև ակնհայտ է մի բան՝ բազմաթիվ են շրջանակները, որոնք այդ սխալները կգտնեն»...

Ա. Բ.- Ես հասկանում եմ, որ հնարավոր չէ անել ինչ-որ մի բան ու չսխալվել։ Այդ առումով՝ Հայաստանի ներկայիս քաղաքական շրջանակներում միակ չսխալվողը ես եմ, որովհետև ոչինչ չեմ անում (ծիծաղում է-խմբ.)։ Դուք անում եք՝ սխալվում եք։ Իմ խնդիրը ոչ թե այն է, որ դուք հրապարակավ խոստովանեք ձեր սխալները, այլ ինձ համար ցուցանիշը գործունեությունն է։ Օրինակ՝ նախագահի ընտրություններում նպատակը հաղթելն էր։ Մասնակցեցիք և չհաղթեցիք։ Կարող եք ներկայացնել, որ դա առաջին փուլն էր՝ չհաղթեցինք։ Լավ։ Հետո եկան քաղաքապետի ընտրությունները՝ էլի չհաղթեցիք։ Կարելի է ոչինչ չասել, բայց մարդու արած հետագա քայլերից երևում է, թե նա իր գործողությանը ինքնաքննադատաբար մոտեցել է, թե ոչ։ Այս մոտեցումն էր, որ այն ժամանակ  ՀՀՇ-ին բերեց հաջողություն, իհարկե պայմանական, որովհետև այն փոխվեց և բերեց այսօրվա վիճակին։

Այժմ ես տեսնում են 12 կետանոց պլատֆորմ, որտեղ հիմնական կետը Սերժ Սարգսյանի հրաժարականն է, մնացածը՝ կոնյունկտուրային լուծումներ։ Ցանկացած միջին մակարդակի ուսանող՝ այդ կլիշեները կարող էր առաջարկել։ Ինձ դրանք հետաքրքիր չեն։  Ւնձ համար օրինակ հետաքրքիր է հետևյալը. օրինակ Պողոսը չի մասնակցում մեր շարժմանը։ Կա երկու մոտեցում. «Է Պողոսն է՝ թող չմասնակցի», և երկրորդ մոտեցումը՝ «Իսկ ինչը այնպե՞ս չէ, որ Պողոսը չի՞ մասնակցում մեր շարժմանը»։ Ուզում եմ ասել, որ ոչ թե շարժման մասնակիցների քանակն է կարևոր՝ այլ նվիրվածությունը։ Իսկ նվիրվածությունը գալիս է հարցադրումներից։ Եթե հարցադրումը ընկալելի է և ամբողջությամբ գրավում է մարդու հոգին, ապա քաղաքացին կգնա ցանկացած պատնեշի դեմ։

-Այսօր այդ հարցադրումները չե՞ք տեսնում։

Ա. Բ. -Իհարկե չեմ տենում։ Եղած լիցքերի մեջ հարցադրումները, ասենք, 50%-ով ինչ-որ բան տալիս են։ Բա էն մնացած 50%-ը՞։ Ստացվում է, որ ես 50%-ով եմ մասնակցում շարժմանը։ Ասեմ, որ գալիս եմ հանրահավաքների, կանգնում եմ ամենաներքևում, շարժման ամնեաթունդ ակտիվիստների կողքին։ Կանգնում ենք, խոսում ենք, լսում ու գնում եմ։ Ինչու՞ չեմ մասնակցում շարունակությանը։ Որովհետև ես տեսնում եմ, թե այսօրվա վիճակի հիմքը որտեղից է գալիս, բայց չեմ տեսնում, որ դրանց լուծումներն առաջարկվում են։

-Պարոն Բաղդասարյան, Դուք առաջարկել էիք սահմանադրական փոփոխություններ։ Ի՞նչն ի նկատի ունեիք։

Ա. Բ. -Տերունական աղոթքի մեջ ասվում է, որ մի տանի զմես ի փորձություն։ Հայրս ասում էր, թե ոչ մեկին չհավատաս։ Վտանգի ժամանակ գողական խոսացողները առաջինը կարող են փախնել, կաշառքի դեմ խոսացողները փորձության ժամանակ իրենք են առաջինը կաշառք վերցնում... 90-ականները հենց դա ցույց տվեցին։

Առաջին Սահմանադրությունը, որին դեմ եմ քվեարկել, Հանրապետության նախագահին տալիս էր ամենալայն հնարավորությունները։ Մենք որտեղի՞ց պետք է գտնեինք քրիստոսի բնույթով այն մարդուն, ով դրանից հետո չարը չէր գործադրի։ Ինչու՞ մենք չենք խոսում Սահմանադրության մեջ համակարգերը փոխելու մասին։ Հիմա էլ ասում են, որ այսօրվա բարեփոխված Սահմանադրությունը թուղթ է, որի մեջ էլ լիքը բան է գրված, ինչը սակայն խախտվում է։ Ասեմ, որ Սահմանադրությունը թուղթ է դառնում այն ժամանակ, երբ գործելու մեխանիզմները չկան։

Ա. Զ. -Ակնհայտ է, որ եթե առաջին Սահմանադրությունը մեր պետականության սաղմնային վիճակում ընդունված փաստաթուղթ էր, ապա, ցավոք սրտի, բարեփոխվածը չհամապատասխանեց հասարակության պահանջներին։ Հիմա ինչու՞ չի նշվում, թե ո՞րն է այն հիմնարար կետը՝ դեպի ուր մենք գնում ենք։ Կան իրողություններ, որոնց հետ պետք է հաշվի նստել։ Սահմանադրական փոփոխություններ նախաձեռնում է քաղաքական այն ուժը, որը որ ներկայացված է ԱԺ-ում, և ունի բավարար հնարավորություն՝ իր առաջարկությունները ներկայացնելու, պարտադրելու, որ դրանք քննարկվեն, և փորձի դրանք իրականություն դարձնել։

Ա. Բ.- Հավի և ձվի պատմություն։

Ա. Զ.-Եթե նշածս հնարավորությունները լինեն, ապա ակնհայտ է, որ այդ քայլերը կնախաձեռնվեն։

Ա. Բ. -Այդ դեպքում նախագահական ընտրությունների ժամանակ, ձեր ծրագրում ինչու՞ չկար դրա վերաբերյալ որևէ կետ։ Ավելին՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նշել էր, որ դեմ է սահմանադրական փոփոխություններին։

Ա. Զ. -Ես ընդհանրապես, նման քաղաքական ծրագրերին մի փոքր այլ կերպ եմ վերաբերվում։ Չկա որևէ ծրագիր, որը կարողանա ընդգրկել բոլոր հարցերը։ Քաղաքական գործընթացում արդյունքի հասնելու համար կազմվում է այս կամ ծրագիրը։ Ակնհայտ է, որ անհրաժեշտ հնարավորություններ ունեցող ցանկացած ուժ կնախաձեռնի սահմանադրական փոփոխություններ։ Բայց, որ դա հարցերի հարցը պետք է դարձնել՝ արդեն քննարկման թեմա է։

-ՀԱԿ-ում ասում են, որ երբ գան իշխանության՝ վերականգնելու են սահմանադրական կարգը։ Ո՞ր սահմանադրության մասին է խոսքը՝ 2005թ.-ի, թե՞ 1995թ.-ի։

Ա. Զ. -Կարծում եմ, որ այդ հարցը, մի քիչ կոշտ բառ կօգտագործեմ, դեմագոգիկ է։

-Լավ՝ ո՞ր սահմանադրությունն է լավը՝ 1995թ.-ի՞, թե՞ բարեփոխվածը։  2005-ի  Սահմանադրությունն, օրինակ, հնարավորություն տվեց Երևանի ավագանի ընտրել ուղղակիորեն, ինչը չկար 1995-ին ընդունված Սահմանադրության տարբերակում։

Ա. Զ.-Լավ և վատ սահմանադրություններ չկան։ Լավ սահմանդրությունը այն սահմանադրությունն է, որը որ կսկսի գործել։ Գործելու համար պետք է լինեն անհրաժեշտ մեխանիզմներ։ Թե՛ 1995թ.-ի, թե՛ բարեփոխված սահմանդրության առանցքային դրույթն այն է, որ Հայաստանը ժողովրդավար, սոցիալական և իրավական պետություն է

Ա. Բ.-Խորհրդային Միության Սահմանդրության մեջ էլ էր նույնը գրված։ Նույնը գրված է Հյուսիսային Կորեայի Սահմանադրության մեջ։

Ա. Զ.-Համենայն դեպս, ակնհայտ է մեկ բան՝ 1995թ.-ին ընդունված Սահմանադրությունը շատ ավելի ճիշտ մոտեցում էր, քան եթե այն ընդհանրապես չլիներ։ 2005թ.-ին հնարավոր էր այնպիսի լուծում գտնել, որ հասարակությունը ընդուներ այդ լուծումը։ Ցավոք սրտի, 2005թ.-ի Սահմանադրությունը տեսանք, թե ինչպես ընդունվեց...

Ա. Բ.- Բացարձակ կեղծիքով։

Ա. Զ.-2005թ.-ի Սահմանադրությունն ընդունվեց համատարած բոյկոտի պայմաններում։ Մեր հասարակությունն  ընդհանրապես դա չհամարեց կարևոր հարց։

Ա. Բ.-Ես կասեի, որ մեր հասարակությունը, միգուցե՞, կարևորելով այդ հարցը՝ գնաց բոյկոտի ճանապարհով...

-Պարոնայք, ստացվում է, որ այսօր թե՛ իշխանությունը, թե՛ ընդդիմությունը համախմբվել են անձանց շուրջ  և ոչ թե լավագույն ծրագրերի։  Դա այդպե՞ս է։

Ա. Բ.- Ընդունելով իմ գործընկերոջ խոսքերի մի մասը՝ մերժեմ մյուսը։ Ծրագրերն անպայման իրենց մեջ պետք է ժողովրդին ոգևորելու տարրեր պարունակեն։ Բայց կա մարդկանց մեծ բազմություն, որը այդ ծրագրերին նայում է ոչ միայն այդ ոգևորության տեսանկյունից։ Օրինակ՝ նախորդ նախագահական ընտրությունների հիմնական թեկնածուներից էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։ Եթե նա հրապարակավ հայտարարում է, որ Սահմանադրությունը ես չեմ փոխելու, հետո գալիս է իշխանության, ապա Արարատ Զուրաբյանը ինչքան էլ, որ ասի, թե «Քանդենք ավազակապետությունը» կոչի տակ պետք է հասկանալ նաև Սահմանադրություն փոխելը՝ դա ինձ մոտ հավատ չի առաջացնում։ Երկրորդը՝  ինձ  համար շատ կարևոր է, որ նախագահը սահմանդրությամբ հակակշիռներ ունենա, որովհետև Հայաստանի Սահմանդրությամբ՝ երկիը մեկ հոգու իշխանություն է։ Եթե դու դա չես անում, չես փոխում, ապա որքան էլ, որ դու բարի բաներ խոսես, միևնույն է քաղաքական և տնտեսական համակարգերը այնպես են սերտաճած, որ մի հոգու շահերով պայմանավորված՝ երբեք քո փոփոխությունները չեն ընդունվի։ Հետևաբար պայքարի հիմքում պետք է դրվեն համակարգային փոփոխությունները։ Եթե լինի մի քաղաքական ուժ, որը կհայտարարի, որ գալիս է ապագա ժողովրդավարացման համար ճանապարհ ապահովելու, և ոչ թե 5-10 տարով իշխանությունը դնելու, ապա դա արդեն կդառնա համապարփակ ծրագիր։ Ձնակույտը ինքն իրենով կգլորվի։ Եվ այդ դեպքում ամենևին էլ կրիտիկական զանգված հարկավոր չէ։ Այդտեղ չէ, որ թաքնված է շան գլուխը։ Բերեք չդառնանք այն ժամանակների կոմունիստական ակտիվիստները։ Համակարգի փոփոխություն առաջարկեք և կտեսնեք, թե այդ գաղափարի շուրջ ինչքան անկեղծ մարդ կհավաքվի։ Հոգեբանական փոփոխությունների համար պետք է փոխվեն խնդիրները։

Ա. Զ.- Եթե հիշում՝ եք նույնը առաջարկվել է մեր կողմից։ Ինքը՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հանրահավաքներից մի քանիսում հայտարարել է, որ եթե նա գա իշխանության, ապա  նախագահելու է 3 տարի...

Ա. Բ.-Բայց նա նախապայման էր դրել, որ այսինչ գործիչները պետք է միանան իրեն, եթե ոչ, ապա...

Ա. Զ.- Ասեմ, որ դա շատ անկեղծ է ասված եղել։ Եվ ինչ էլ, որ ասենք՝ միևնույն է այս ավազակապետության կազմաքանդումը պարունակում է այն բոլոր էլեմենտները, որոնց մասին, որ մենք հիմա խոսում ենք։ Մեկ բան է պարզ՝ մենք ունենք պրոբլեմատիկ հասարակություն, և պետք է փորձենք դա փոխել։ Կա այսպես կոչված պրոիշխանական զանգված, կա ընդդիմադիր զանգված և կա անտարբերների զանգված, որը որ հասարակության մեջ շատ մեծ է...

-Չորրորդն էլ կա՝ այն իշխանամետ չէ, ՀԱԿ-ական ընդդիմությունից  չէ, բայց անտարբեր էլ չէ։

Ա. Զ.- Ես ակտիվության որակների մասին եմ խոսում։ Որակներ, որոնք կարող են բերել փոփոխության։ Ինչևէ, նշված անտարբերությունը հանելուն ուղղված ինչ-որ քայլեր անհրաժեշտ են։

Ա. Բ.- Քանի՞ մարդ է ձեզ անհրաժեշտ...

Ա. Զ.- Թույլ տվեք վերջացնեմ։ Պետք  չէ ամեն ինչ կապել Հայ ազգային կոնգրեսի, կամ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ։

Ա. Բ.- Մե՞զ եք կոչ անում, թե՞ բոլորին։

Ա. Զ.- Ցանկացած մարդ, ով իրեն տեսնում է առաջնորդի դերում և իր կարծիքով կարող է զանգվածներին իր հետևից տանել, կարող է վարակել իր գաղափարներով մարդկանց...

Ա. Բ.-Ես այդ ձևակերպումներին շատ դեմ եմ։ Դա նման է նրան, որ երբ դատախազին ասում ես երկրում կաշառակերություն կա, ասում է բերե՛ք ապացույցներ ցույց տվեք։ Հիմա, երբ մի բան ես ասում, ասում են դե եթե կարող ես, ապա վերցրու ժողովրդին տար։ Բայց  դրա համար գաղափարը շատ քիչ է։ Գումար է պետք, DVD-ներ տպագրել և ցրել կարողանալ է պետք, նախկինում իշխանություն ունենալ է պետք, որ հին կապերով կապված լինես մնացած մարդկանց հետ և այլ շատ ու շատ բաներ։ Հետևաբար, երբ խոսում ենք ձվի և հավի մասին, ճիշտ չէ ինձ ասել՝ դե գնա մի ձու էլ դու ածի։

Ա. Զ.- Երբ մենք խոսում ենք՝ պետք է ռեալ հարցադրումներ դնենք, որպեսզի կարողանանք դրանք կյանքի կոչել և առաջ գնալ։ Ալբերտ Բաղդասարյան քաղաքական գործչին և մարդուն ես ճանաչում և հարգում եմ, մենք միասին ճանապարհ ենք անցել։ Բայց նրա տարբեր դիրքորոշումներ ինձ համար անհասկանալի են։ Շատ ավելի ճիշտ կլիներ, որ ցանկացած ոք, ով ինչ-որ չափով կարող է ազդել այսօրվա պրոցեսների վրա՝ փորձված քաղաքական թիմի մասը կազմեր։ Ես գտնում եմ, որ մարդիկ, ովքեր արժեք են, ովքեր ճանապարհ են անցել, ունեցել են հաջողություններ, անհաջողություններ՝ պետք է ներգրավված լինեն գործընթացներում։

Ա. Բ.- Եթե Սերժ Սարգսյանի բերած կես միլիոնանոց ժողովուրդը, միանալով Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հավաքված կես միլիոնանոց ժողովրդին, կազմելով մեկ միլիոն ակտիվ մասսա, ոչնչի չբերեց, երբ հանրահավաքի թեժ օրերն էին, ապա խնդիրը քանակի մեջ չէ։ Ինձ կարող են ասել, թե «Ալբերտ, դու էլ մի մասնակցիր»։ Դա լուրջ մտածելու տեղիք է տալիս...

Ա. Զ.- Հավաքվեցին այդ երկու միավորները՝ ուրեմն պետք է ստեղծել այնպիսի հասարակական մթնոլորտ, որի դեպքում հավաքված այդ ժողովուրդը նույն տեղում էլ մնա։ Ի վերջո մեր հասարակության մեջ միշտ էլ կգտնվեն մարդիկ, ովքեր իշխանությունների դրդմամբ կգնան բախումների և այլն, և այլն...Շատ դժվար է պայքարել ավտորիտար ռեժիմի դեմ, որն ունի բանակ, ազգային անվտանգություն, մյուս բոլոր բռնատիրական ատրիբուտները։ Բայց բոլորս էլ ունենք մեկ խնդիր՝ գտնենք այն ճանապարը, որը երկիրը տանելու է հաջողության։ Եվ այնպես չէ, որ այսօրվա ակտիվ գործող քաղաքական գործիչները պայքարում են պաշտոնի կամ բարիքի տիրանալու համար։ Հակառակ դեպքում իշխանությունը կօգտվեր այդ առիթից։ Գիտեք, որ ապրում ենք մի երկրում, որտեղ քեզ 100 առաջարկ են անում, հետո դրանք չընդունելու դեպքում են քեզ հայտարարում «պերսոնա նոն գրատա»...

-Ելքը ո՞րն է։ Իշխանությունն ունի իր ծրագիրը, որն առայժմ առանձնապես ոչինչ չի տալիս մեր երկրին։ Ընդդիմությունն էլ՝ 12 կետից բաղկացած իր ծրագիրն է ներկայացրել...

Ա. Զ.- Դա ծրագիր չէ, դա համագործակցության առաջարկ է՝ կոնկրետ դրույթների շուրջ...

Ա. Բ.- Կրկին ներեղություն եմ խնդրում՝ ընդհատելու համար։ ՀՀՇ-ն միշտ ոչ ստանդարտ քաղաքական ուժ է եղել։ Համաձա՞յն ես։

Ա. Զ. -Միանշանակ։

Ա. Բ.- Դուք ՀՀՇ գործող նախագահն եք։ ՀՀՇ-ն բոլոր իրավիճակներում միշտ ոչ ստանդարտ լուծումներ է գտել։ Ես ցանկանում եմ, որ այդ ոչ ստանդարտ լուծումները, ոչ ստանդարտ իրավիճակներում միշտ լինեն...

-Փորձենք ամփոփել քննարկումը։ Ձեր կանխատեսումները որո՞նք են։

Ա. Բ.- Ոչ մի միավորում չի լինելու։ Դա ինձ համար ակնհայտ է։

-Ընդդիմադիր ուժերի միմյանց ընկալման խնդրի՞ պատճառով։

 Ա. Բ.- 12 կետանոց այդ պլատֆորմը ոչ մի կետով չի տարբերվում մինչնախագահական ընտրությունների ծրագրի հիմնական դրույթներից...

Ա. Զ. -12 կետանոց պլատֆորմը հետևանքն է այն քաղաքական առաջարկի, որը հնչեցվել է, և կապ չունի թե մարդը միանում է, թե ոչ։ Եթե ես պահանջում եմ Սերժ Սարգսյանի հրաժարականը...

Ա. Բ. -Ես էլ, ասենք, Ղրիմն ու Սոչին եմ պահանջում։ Հետո՞։

Ա. Զ. -Ոչ ոք չի ասում, թե այսօր ընդդիմության դիրքերից հանդես եկող ուժերը ընդդիմադիր չեն։ Բայց չգիտես, թե ինչու ազգային անվտանգությունը պայքարում է այն ընդդիմադիրների դեմ, ովքեր Հայ ազգային կոնգրեսում են, դատապարտում են այն մարդկանց, ովքեր ՀԱԿ-ում են։ Այսինքն, իշխանությունն իր համար վտանգավոր է համարում քաղաքակն այն հատվածը, որը գտնվում է ՀԱԿ-ում։

Ա. Բ.- Եկեք այդ տրամաբանությունը մի կողմ դնենք։ Դուք ակտիվ եք պայքարում, բնականաբար, ակտիվ էլ քո դեմ պետք է պայքարեն։

Ա. Զ. -Թուլ տվեք պարզաբանել, թե ինչ պետք է անենք։ Ինչպե՞ս եմ ես դա հասկանում։ Ինձ համար գոնե շատ դժվար է եղել, երբ 1998թ.-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրաժարական տվեց։ Ես այն ժամանակ ՀՀՇ վարչության փոխնախագահն էի, անկումային տրամադրություններ էին առկա և այլն։ Սակայն համախոհների մի ստվար զանգված գտնում էր, որ այն քաղաքական հայացքների համակարգը, որի կրողն ենք մենք՝ ճիշտ է, և մենք շարունակեցինք մեր գործունեությունը...

-Բայց, եթե չեմ սխալվում, 1998թ.-ին ՀՀՇ-ն հրապարակավ պաշտպանեց Ռոբերտ Քոչարյանի թեկնածությունը, իսկ Տեր-Պետրոսյանը հրապարակավ շնորհավորեց Ռոբերտ Քոչարյանին...

Ա. Զ.- ...ՀՀՇ-ն ոչ մեկին չի պաշտպանել։ 1998թ.-ից հետո մենք շարունակեցինք մեր գործունեությունը։ Չնայած տարբեր հարվածներին՝ մեր քաղաքական թիմը պահպանեց իր դեմքը, բյուրեղացավ։ Եվ ժամանակի ընթացքում լուրջ աշխատանքներ էին կատարվել, ինչը երևաց արդեն հետագայում...

Ա. Բ. - Անկեղծ ասած՝ ես հիմա շատ ավելի մեծ հաճույքով կհակադրվեի ցանկացած իշխանավորի։ Բայց ուզում եմ, որ մեր զրույցը ինչ-որ մի եզրահանգման բերի, այլ ոչ թե «ուր էիր դու, ու էի ես» տարբերակով գնա։

Ա. Զ. -Բերեք լուծումներ առաջարկենք։

Ա. Բ.- Այսօր հավատի խնդիր կա։ Հավատը ինչ-որ տեղ հավատահարվեց Տեր-Պետրոսյանի դեպքում։ Բայց սա նոր ձև չէր։ Հավատի պակասի հաղթահարման ամենաուշագրավ տարբերակը Արկադի Վարդանյանն էր, ով անհայտ մեկն էր, եկավ ոչ մի բան չասեց, բայց նույն ժողովուրդը հավաքվեց նրա շուրջը։ Հնարավոր է, որ Դուք ասեք, որ 1996թ-ը ուրիշ էր, բայց հավատացեք, որ նույն այսպիսի շարժում, եթե ոչ ավելի ուժեղ 96թ.-ին էր։ Հավատացե՛ք՝ այս շարժումից ավելի հզոր շարժում էր ձևավորվել նախկին կոմունիստ Կարեն Դեմիրճյանի շուրջը։ Եղել է Ստեփան Դեմիրճյանը, նոր հետո եկել է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։ Նախորդների ճակատագիրը, որպես անցած էտապ հայտնի է։ Այսօրվա շարժումը, որպես ապագայի հարց, նույն ճակատագիրն է ունենալու։ Ես ասում եմ՝ այս շարժումն էլ նույնն է լինելու։ Դուք հիմա ինձ անպայման կհերքեք՝ ասելով, թե չէ մենք կաշխատենք, և այլն։ Մենք իրար հետ կխոսենք երկու տարի հետո։ Ես առաջարկում եմ դուրս գալ գծված իշխանություն-ընդդիմություն շրջանակից։ Սա դատապարտված սկզբունքներով պայքար է՝ դատապարտված պարտության։ ՀԱԿ-ից առաջ պարտվել են Վազգեն Մանուկյանը, Կարեն Դեմիրճյանը, Ստեփան Դեմիրճյանը, հիմա Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հերթն է։ Հետո, եթե այսպես շարունակվի, հերթը կգա հաջորդ պարտվողներին։ Նշանակում է ընդդիմություն-իշխանություն խաղը պետք դադարեցնենք։ Պետք է դնենք Հայաստանի համար կարևոր խնդիրներ, այլ ոչ թե ասենք, որ եթե ես գամ իշխանության՝ լավ կլինի։ Խնդիր դնենք լավ Հայաստան կերտելու, և կտեսնենք, թե քանի մարդ կհավաքվի այդ գաղափարի շուրջ և ինչ որակի։ Եթե այդ լակմուսի թուղթը դնենք՝ և՛ որակը կապահովվի, և՛ ոստիկանապետը շատ «վիզ դրած» չի ծեծի։ Թողնենք ՀԱԿ-ը, ՀՀՇ-ն։ Որպես հին ընկերներ, ես առաջարկում եմ դուրս գալ այս ֆորմատից և գտնել միավորող մի խնդիր։ Ես առաջարկել եմ դա։ Եկենք տեսնենք, թե որ խնդիրն է փոխում այսօրվա քաղաքական բիզնեսը։

Ա. Զ.-Մեր զրույցում փիլիսոփայության էլեմենտը մի քիչ ավելին է, քան թե մեր իրականությունն է պարտադրում։ Միգուցե դա ճիշտ է։ Չեմ ցանկանում մեկնաբանել այս կամ այն տարբերակը, թե ինչ է պետք անել։ Ես տեսնում եմ ապագայի հնարավորությունը այսպես. Հայաստանում, որևէ բան փոխելու համար, անհրաժեշտ է լուրջ քաղաքական թիմ։ Այն թիմը, որը 100 տոկոսով այս խնդիրը կարող է լուծել, ցավոք սրտի, դեռ առկա չէ։ Այդ ուղղությամբ այսօր բավականին լուրջ աշխատանք է տարվում։ Եվ դա պետք է շարունակել։ Իսկ գաղափարների մասով, կարծում եմ, որ ցանկացած խելացի մարդու մոտ՝ միշտ առկա է ճանապարհների փնտրտուք։ Չեմ կարծում, որ Հայաստանի ամենախելացի քաղաքական գործիչները կարող են հավաքվել ու փորձել մի ծրագիր գրել, որը կլինի բացառիկ և կհանդիսանա այն բանալին, որը կբացի ցանկացած դուռ։ Դա համալիր խնդիր է, շարունակական պրոցես է։ Քաղաքական թիմը շարունակական պրոցեսի ընթացքում պետք է ուժեղանա, գաղափարները անընդհատ պետք է զարգանան...

Ա. Բ.- Կարեն Դեմիրճյանի ՀԺԿ-ն ուժե՞ղ քաղաքական թիմ էր, թե՞ ոչ։ ասելս այն է, որ քանակին պետք չէ շատ մեծ դեր տալ։

Ա. Զ.- ՀԺԿ-ն իր ժամանակի համար շատ լուրջ և ուժեղ քաղաքական միավոր էր։ Մի բան կարող եմ ասել։ ՀԺԿ-ն, ի դեմս Կարեն Դեմիրճյանի,  քաղաքական խնդիր էր դրել, ժողովուրդն էլ ուզում էր տեսնել արդար Հայաստան, լավ ապրող հասարակություն և տվյալ ժամանակահատվածում իր հուսը կապեց Կարեն Դեմիրճյանի հետ։ Ավաղ չստացվեց։ Չստացվեց նաև Ստեփան Դեմիրճյանի դեպքում։ Ներկա պարագայում, կա հավաքական ուժ, որում ընդգրկված են և՛ Ստեփան Դեմիրճյանը, և՛ մյուսները։ Իմ կարծիքով առաջին խնդիրը դա՝ ունենալ այն քաղաքական միավորը, որը կարող է հասարակության քաղաքական ակտիվությունը բարձրացնելով և նրան իր հետևից տանելով՝ իրականացնել համակարգային փոփոխություններ։ Քանի դեռ այդ քաղաքական միավորը չի ձևավորված և չունի բավարար ռեսուրս՝ բոլորս խնդիր ենք ունենալու։

Ա. Բ.- Ձեր թույլտվությամբ մի բան կավելացնեմ. թղթի վրա ձևակերպեք, թե ինչի համար է ձևավորվում այդ քաղաքական թիմը։ Տվեք այնպիսի ձևակերպում, որը կպատասխանի ցանկացած հարցի։

Զրույցը վարեց՝  Վախթանգ Մարգարյանը