Հայաստանում ազատազրկվածները, մասնավորաբար՝ ցմահ դատապարտյալները, շարունակում են անտեսված մնալ. չկա ցմահ դատապարտյալների գործերի ու պատժաչափերի վերանայում, ներման ու համաներման նախադեպ:
1. Ըստ օրենքի, 20 տարի պատիժը կրելուց հետո ցմահ դատապարտյալները պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման իրավունք ունեն: Պատժի 20 տարվա շեմն առաջինը հատել էր 1991 թ-ին մահապատժի դատապարտված Մանուկ Սեմերջյանը, սակայն դատարանը մերժել էր նրան` տուժող կողմին վճարվելիք տույժը չմարելու պատճառաբանությամբ: Դատարանը հաշվի չառավ նաև այն, որ Սեմերջյանը 20 տարիներին չէր ունեցել որևէ խախտում: Անտեսվեց նաև այն, որ դատապարտյալը երկու անգամ տարել էր ծանր վիրահատություն: Պատժի 21 տարին լրանալուց հետո ընդամենը բավարարվեցին` նրան կիսափակ ռեժիմային ՔԿՀ տեղափոխելով: Մի քանի ամիս անց՝ 2012թ. դեկտեմբերին, նա մահացավ:
Մանուկ Սեմերջյանից հետո պատժի կրման 20-ամյա շեմը, ըստ ՔԿՎ-ից ստացված տեղեկատվության, հատել է ևս 3 ցմահ դատապարտյալ, սակայն 2-ի վերաբերյալ ՔԿՀ վարչական հանձնաժողովը մերժել է պայմանական վաղաժամկետ ազատման միջնորդագիր ներկայացնել: Պատճառաբանությունը նույնն է` մարված չեն տույժ հանդիսացող գումարները: Երրորդի դեպքում նույն հանձնաժողովը որոշում է կայացրել հարցի քննարկումը հետաձգել: Ցմահ դատապարտյալները չունեն սեփական գումար վաստակելու հնարավորություն, ուստի հարց է առաջանում՝ ինչ միջոցներից նրանք պետք է վճարեն գումարները: Հետևաբար, հասարակություն վերադառնալու, ուղղվելու, վարքում դրական տեղաշարժեր դրսևորելու որևէ ազդակ չունեն այս մարդիկ: Ավելին` ահազանգեր ենք ստանում նրանց հուսահատ վիճակի մասին:
2. ԱԺ քառօրյա են ընդգրկվել Քրեական և Քրեակատարողական օրենսգրքերում փոփոխություններ կատարելու նախագծեր, որոնցով նախատեսվում է ցմահ դատապարտյալների փակ ռեժիմի փոխարինումը կիսափակի 15 տարի պատիժը կրելուց հետո, ներկայիս՝ 20 տարվա փոխարեն: Սա մենք դրական քայլ ենք համարում, քանի որ կիսափակ, այնուհետև նաև կիսաբաց ռեժիմ անցնելուց հետո, անձը ադապտացվում է նաև պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման համար: Մանուկ Սեմերջյանից հետո, թեպետ ևս մի քանի դատապարտյալներ են անցել պատժի 20 տարվա շեմը, այդուհանդերձ դեռ շարունակում են փակ ռեժիմում գտնվել, ինչը ենթադրում է առնվազն 23 ժամ անցկացնել խցում փակված: Այսինքն՝ ռեժիմների փոփոխման համակարգը Հայաստանում չի գործում, մինչդեռ այն լայնորեն է կիրառվում քաղաքակիրթ երկրներում: Լիահույս ենք, որ օրենքի ընդունումից հետո 15 տարի փակ ռեժիմում գտնվող ցմահ դատապարտյալները կտեղափոխվեն գաղութներ:
3. 2012թ. նոյեմբերի 21-22-ը Երևանում կայացած թեմայով միջազգային համաժողովի արդյունքում մշակված օրենսդրական առաջարկների համաձայն, ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Կարեն Անդրեասյանը ԱԺ ներկայացեց ցմահ դատապարտյալների վիճակը բարելավող մի շարք առաջարկներ, մշակվեցին օրենքների նախագծեր, սակայն դրանք հավանության չարժանացան Կառավարության կողմից: Իսկ պատճառաբանությունն այն էր, որ մշակման փուլում է Քրեական օրենսգրքի նոր հայեցակարգը, ուստի կառավարությունը հորդորում է օրենսդրին այդ օրենսգրքում փոփոխություններ անելու նախաձեռնություններով հանդես չգալ:

4. Չեն գործում նաև պատժի կրման տարբերակված մոտեցումներ՝ ելնելով դատապարտյալի անձից, արարքը կատարելու պահին նրա տարիքից, նախկինում դատվածություն ունենալ-չունենալուց և այլն:
5. Ցմահ դատապարտյալների ներման խնդրագրերը մնում են անպատասխան:
Կոչ ենք անում ՀՀ իշխանություններին անդրադառնալ ցմահ դատապարտյալների խնդիրներին՝ օրենսդրական փոփոխությունների, պատժից վաղաժամկետ ազատման, ռեժիմների փոփոխման, պատժաչափերի կամ վիճելի գործերի վերանայման, ներման կամ համաներման միջոցներով:
Հայաստանի հելսինկյան կոմիտե,
Ցմահ դատապարտյալների հարցերով զբաղվող
քաղաքացիական նախաձեռնություն