Ինչպես հայտնի է, ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել էր 1992 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հակամարտության խաղաղ, բանակցային, քաղաքական կարգավորումը խթանելու համար։

1994 թվականի դեկտեմբերին ԵԱՀԽ մասնակից պետությունների և կառավարությունների ղեկավարների Բուդապեշտի հանդիպման ժամանակ սահմանվեց Մինսկի խմբի մանդատը։

Միաժամանակ որոշվել էր կիրառել համանախագահության ինստիտուտը։ 1996 թվականին Ռուսաստանի ներկայացուցիչը ստացավ Մինսկի խմբում մշտական ​​նախագահի կարգավիճակ, մեկ տարի անց Ֆրանսիան դարձավ խմբի համանախագահ։ Եվ վերջապես, երրորդ համանախագահը դարձավ ԱՄՆ ներկայացուցիչը։

ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը 1992-ից մինչ 2020 թվականները հակամարտող կողմերին ներկայացրեց մի շարք առաջարկներ՝ որպես բանակցությունների հիմք, որոնք սակայն չհանգեցրին փոխադարձաբար ընդունելի փոխզիջման, բայց թույլ տվեցին իրավիճակը «սառեցնել» երկար տարիներ։

Այդ առաջարկներից առանցքայինը և ամենաբալանսավորվածը եղավ 2007-ին Մադրիդում, որը հիմնված էր երեք սկզբունքների և վեց կետերի կատարման վրա: Այն է.

-Լեռնային Ղարաբաղի շրջակա տարածքների վերադարձ Ադրբեջանի վերահսկողությանը։

-Լեռնային Ղարաբաղին ժամանակավոր կարգավիճակի տրամադրում, որը կերաշխավորեր նրա անվտանգությունն ու ինքնակառավարումը։

-Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև միջանցքի բացման անհրաժեշտություն։

-Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակի որոշում ապագայում՝ իրավաբանորեն պարտադիր կամարտահայտության հիման վրա։

-Բոլոր ներքին տեղահանված անձանց և փախստականների՝ իրենց նախկին բնակության վայրեր վերադառնալու իրավունքի ապահովում։

-Միջազգային անվտանգության երաշխիքների տրամադրում, այդ թվում՝ խաղաղապահ գործողության միջոցով։

Ի դեպ, այս սկզբունքների տակ, ժամանակին ստորագրել էին և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի ներկայացուցիչները:

Խնդրի կարգավորման այս սկզբունքները մեծ հաղթանակ էին համարվում միջազգային հարթակներում, որը թույլ չէր տալիս կողմերից որևէ մեկին, դիմել ուժի:

Օրինակ, 2016-ի ապրիլյան հարձակումից հետո, Ադրբեջանը, ճիշտ է, գրավեց 800 հեկտար տարածք, սակայն դիվանագիտական հարթակում կրեց խոշորագույն պարտություն, քանզի դրանից հետո Ալիևից արդեն կոպիտ ձևով պահանջում էին ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշվելու իրավունքը: Ի դեպ, դրա մասին, անձամբ ինքը՝ Ալիևը մի անգամ չէ, որ խորստովանել էր:

Կարելի է ասել, որ Մինսկի խումբը և վերը նշված սկզբունքների ընդունումը բավականին պինդ էին փակել զինված հարձակման դիմելու Ալիևի ցանկությունները:

Ամեն ինչ կտրուկ փոխվեց 2018-ից հետո, երբ Փաշինյանն անսպասելիորեն հայտարարեց, որ փորձելու է փոխել բանակցային տրամաբանությունը, իր տեղը զիջելով Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցչին:

Նրա այս քայլը շատերը այն ժամանակ գնահատեցին, որպես պարզունակ պոպուլիզմ, սակայն ոչ ոք չէր մտածում, որ Փաշինյանը եկել էր իշխանության, որպեսզի վարկաբեկեր և կազմաքանդեր այս կառույցի գործնեությունը: Այսինքն, կատարեր այն, ինչ ինչի մասին այն ժամանակ երազում էին Թուրքիայի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչները:

Պետք է նշել, որ վերջնարդյունքում Փաշինյանին դա հաջողվեց. նա փաստացի մերժեց 2019-ին համանախագահների վերջին առաջարկությունները, իսկ հետո Ստեփանակերտում հայտարարեց, որ «Արցախը Հայաստան է, և՝ վերջ», կարծես ցույց տալով, որ ամեն ինչ անելու է, որ լեգիտիմացնի Ադրբեջանի ապագա զինված հարձակումը և, վերջապես, 2020-ին, անսպասելիորեն շատերի համար, Հայաստանի անվտանգության հայեցակարգային փաստաթղթում փոխարինեց «Արցախի Հանրապետություն» քաղաքական ձևակերպումը աշխարագրական Արցախ տերմինով և նույն տարվա ամռանը դիմեց ակրածախնդիր քայլի Տավուշի մարզում, որի արդյունքում սպանվեցին մի շարք թուրք և ադրբեջանցի բարձրաստիճան սպաներ:

Այսինքն, Փաշինյանն իր այս քայլերով, բառի բուն իմաստով սկուտեղի վրա լեգիտիմ որոշում մատուցեց Ալիևին՝ Արցախի դեմ ռազմական գործողություն իրականացնելու համար:

Ավելին, պատերազմից հետո, Փաշինյանն արդեն հրապարակավ հայտարարեց, որ Արցախի հարցը հորինվել էր ԽՍՀՄ-ի կողմից, և ինքը 2022-ի հոկտեմբերին համաձայնվելով Արցախը հանձնել Ադրբեջանին, դրանով ուժեղացրեց Հայաստանի պետականության հիմքերը:

Նման ցինիկ մտքերը հուշում էին, որ փաստացի մինչ նրա բոլոր գործողությունները, սկսած 2018-ից, Արցախի հանձման հարցում կրել էին կանխամտածված բնույթ:

Եվ վերջապես, նրա երեկվա հայտարարությունն այն մասին, թե Մինսկի խմբի գործնեությունը օգուտ չբերեց Հայաստանբի և տարածաշրջանի համար, թարգմանաբար պիտի հասկացվեր, այնպես, որ Արցախի հարցի լուծումը հենց սկզբից շահավետ չէր Ալիևի համար, քանի որ դրա արդյունքում այդ կառույցը ստանում էր լծակ Ադրբեջանի վրա:

Այսինքն, Փաշինյանը երեկ բառացի կրկնեց Ալիևի տեսակետը:

Շատերը դա կարող են գնահատել որպես հերթական մուրացկան քայլի փորձ՝ Ալիևից ստանալ այն, իբր, խաղաղության թղթի կտորը, որը պիտի Փաշինյանը ներկայացնի հանրության առջև, իր իշխանությունը երրորդ անգամ վերարտադրելու համար:

Սակայն Փաշինյանի բոլոր նախկին քայլերը հուշում են, որ այս անձնավորությունը, հենց 2018-ից սկսած էր մտածել այս ուղով տանել գործընթացները, և այսօրվա իրավիճակը ոչ թե պատերազմում պարտվելու հետևանքն է, այլ՝ Փաշինյանի և նրա թիկունքում թաքնված շրջանակների կողմից ծրագրված գործողությունների արդյունքն է:

Այդ իսկ պատճառով էլ Փաշինյանն այսօր իրեն այսչափ լկտի և սանձարձակ է պահում:

Սակայն Փաշինյանի նման պահվածքը խնդրի մի կողմն է: Մյուս կողմը այն է, որ մինչ այսօր Հայաստանում դեռ չի ձևավորվել մի քաղաքական ուժ, որը կկարողանար կանգնեցնել այս ամոթալի և խայտառակ իրավիճակը, որը նաև լուրջ սպառնալիք է Հայաստանի համար:

Սակայն դա արդեն այլ խոսակցության թեմա է:

Սա է իրականությունը:

Դավիթ Մկրտչյան

Աղբյուրը՝ Zham.am