Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն։

(Ե՞րբ է Փաշինյանը հայտարարելու, որ «ՀՀ լուծարումն անխուսափելի էր»)

Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանությունները շարունակում են հայտարարություններ անել երկու երկրների միջև «խաղաղության պայմանագրի» հնարավոր ստորագրման վերաբերյալ։ Մի կողմ թողնենք, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պաշտոնապես երբեք չեն եղել միմյանց դեմ պատերազի մեջ, և հետևաբար այն փաստաթուղթը, որը կարող է ստորագրվել ապագայում, չի կարելի անվանել «խաղաղության պայմանագիր» ոչ իրավական, ոչ քաղաքական տեսանկյունից, ու անդրադառնանք պաշտոնական Երևանի և Բաքվի ներկայացուցիչների կողմից արված այս փաստաթղթի շեշտադրումների տարբերությանը։

Այսպես, Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը շաբաթավերջին կրկնել է, որ Հայաստանը պատրաստ է մինչև դեկտեմբերի վերջ խաղաղության պայմանագիր կնքել Ադրբեջանի հետ։ Դիտարկմանը, թե ինքը՝ Գրիգորյանը, Ադրբեջանի հետ համաձայնագիր կնքելու մասին խոսելիս նախկինում հայտարարել էր միջազգային երաշխիքների անհրաժեշտության մասին, քանի որ դժվար է այս գործընթացում հիմնվել բացառապես Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հայտարարությունների վրա, ԱԽ քարտուղարն ասել է, որ բանակցությունները կարող են շարունակվել տարբեր ձևաչափերով։

Նկատենք, որ նա միանշանակ չհայտարարեց, որ առանց միջնորդների, առանց «խաղաղության պայմանագրի» երաշխավորների բանակցություններ չեն կարող շարունակվել, այլ պատասխանեց պարզեցված ձևակերպմամբ, որ «բանակցությունների ձևաչափը կարող է տարբեր լինել», ինչը ևս մեկ բաց զիջում է Ադրբեջանին և Թուրքիային։

Իր հերթին, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, խոսելով Երևանի և Բաքվի միջև «խաղաղության պայմանագրի» հնարավոր ստորագրման մասին, ասել է, որ Հայաստանից երաշխիքներ է ակնկալում, որ «Արցախի համար ռևանշ վերցնելու փորձեր չեն լինի»։

«Ադրբեջանը չի ցանկանում պատերազմ Հայաստանի հետ, սակայն նրան անհրաժեշտ են ամուր երաշխիքներ, որ Երևանում «ռևանշիզմի փորձեր» չեն լինի»,-ասել է Ալիևը։

Թվում է, թե Ալիևի թեզը նոր չէ, և նման բաներ նա և ադրբեջանցի շատ այլ պաշտոնյաներ նախկինում բազմիցս նույն բանն են հայտարարել։ Ավելին, մի շարք հայ փորձագետներ իրավացիորեն նշում են, որ «պոտենցիալ ռևանշիզմի բացառման» մասին ձևակերպումը կարող է ներառվել «Երևանի և Բաքվի միջև խաղաղության պայմանագրի» տեքստում, ինչը նույնպես նորություն չէ։ Բայց իրավիճակն ունի մի շարք նրբերանգներ՝ կապված ինչպես Երևանի փաստացի պատրաստակամության հետ առանց միջնորդների բանակցել Բաքվի հետ, այնպես էլ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի վերջին հայտարարություններից մեկի հետ։

Մեկնաբանելով Ֆրանսիայից Հայաստան զենքի վերջին մատակարարումները՝ Թուրքիայի նախագահն ասել է, որ իբր Հայաստանի շահերից է բխում օգտվել «խաղաղության» հնարավորությունից և չընկնել Հայաստանին ապակողմնորոշող երկրների ծուղակը։ «Ադրբեջանի հետ խաղաղ հարաբերությունները լավագույն տարբերակն են Հայաստանի համար։ Նրանք, ովքեր զենք են դնում Հայաստանի ձեռքը, դրանով իսկ արջի ծառայություն են մատուցում իրեն»,- ասել է Թուրքիայի ղեկավարը։

Ի՞նչ են փորձում Բաքուն և Անկարան պարտադրել Հայաստանին, և ո՞րն է լինելու «Փաշինյանի վերջին խոսքը» այս գործընթացի արդյունքում։

Անկարային և Բաքվին բավական չի լինի, որ «խաղաղության պայմանագիրը» արտացոլում է «ռևանշիստական ​​տրամադրությունների և ծրագրերի բացառումը Հայաստանում»:

Թուրքիային և Ադրբեջանին անհրաժեշտ են օրենսդրական փոփոխություններ հենց Հայաստանում, նրանք պահանջում են փոխել այն հիմքը, որի վրա հիմնված է ժամանակակից հայկական պետականությունը, կառուցված է Երրորդ Հանրապետությունը։ Իսկ ավելի վաղ այս մասին արդեն խոսել էր Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարությունը՝ հայտարարություններ անելով Հայաստանի Անկախության հռչակագրի առնչությամբ՝ նշելով, որ այն «արտացոլում է տարածքային պահանջներ այլ պետությունների նկատմամբ»։

Խոսքը Հռչակագրի 11-րդ ճերի մասին է, որտեղ ասվում է. «Հայաստանի Հանրապետությունը սատար է կանգնում 1915 թվականին Օսմանյան Թուրքիայում և Արևմտյան Հայաստանում հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործին»։ Բաքուն և Անկարան նվազագույն ծրագրի շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետությունից մտադիր են պահանջել այնպիսի սահմանադրական փոփոխություններ, որոնք կարող են հանգեցնել Անկախության ներկայիս հռչակագրի հրաժարմանը։

Խոսքը Հռչակագրի 11-րդ ճերի մասին է, որտեղ ասվում է. «Հայաստանի Հանրապետությունը սատար է կանգնում 1915 թվականին Օսմանյան Թուրքիայում և Արևմտյան Հայաստանում հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործին»։ Բաքուն և Անկարան նվազագույն ծրագրի շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետությունից մտադիր են պահանջել այնպիսի սահմանադրական փոփոխություններ, որոնք կարող են հանգեցնել Անկախության ներկայիս հռչակագրի չեղարկումը։

Իսկ նման վերափոխումների հնարավորության մասին Փաշինյանը հայտարարել է արդեն այս տարի, երբ օգոստոսի 23-ին Հայաստանի Անկախության հռչակագրի ընդունման կապակցությամբ իր ուղերձում հայտարարեց, որ Հռչակագրի տեքստի քննական վերլուծությունն իբր ի ցույց է դնում, որ մենք ի վերջո ընտրել ենք այնպիսի խոսույթ և բովանդակություն, որի հիմքում դրված է մեզ Խորհրդային Միության մաս դարձրած բանաձևը. խոսքը տարածաշրջանային միջավայրի հետ կոնֆրոնտացիոն խոսույթի մասին է, որ մեզ անընդհատ կոնֆլիկտների մեջ էր պահելու մեր հարևանների հետ:

Բայց սա ակնհայտորեն դեռ ամենը չէ, Բաքուն և Անկարան չեն ցանկանում սահմանափակվել «Հայաստանի Սահմանադրություն և Անկախության Հռչակագիր գրելով», ելնելով Էրդողանի վերը նշված խոսքերից, Թուրքիան և Ադրբեջանը ցանկանում են վերահսկել նաև հայկական բանակին առնչվող բովանդակային խնդիրները՝ զենքի քանակի և որակի վերաբերյալ հարցերը:

Այսինքն՝ Ալիևն ու Էրդողանը Հայաստանին պարտադրում են լիակատար և անվերապահ կապիտուլյացիա և հաշվի առնելով իրենց ցինիզմը, մեր «արևմտյան գործընկերների» ցինիզմը և ամենակարևորը՝ հաշվի առնելով Փաշինյանի կառավարության պատրաստակամությունը՝ բավարարելու բոլոր պահանջները, Հայաստանի ագրեսիվ հարևանների՝ «Խաղաղության պայմանագրի» շրջանակներում Հայաստանի խաղաղ գոյության երաշխավորներ կարող են «նշանակվել» Բաքուն և Անկարան։

Որևէ մեկը կարո՞ղ է կասկածել այս սցենարի իրագործելիությանը 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ից հետո, երբ Պրահայում Փաշինյանը Արցախը ճանաչեց Ադրբեջանի մաս, ու դրանից հետո տեղի ունեցավ Արցախի պետականության կազմալուծումը։

Որևէ մեկը կարո՞ղ է կասկածել այս սցենարի իրագործելիությանն այն բանից հետո, երբ Փաշինյանը հայտարարեց, որ «Արցախի Հանրապետության կազմալուծման գործընթացն անխուսափելի էր»։

Որևէ մեկը կասկածու՞մ է, որ «Արցախի Հանրապետության փլուզման անխուսափելիության» մասին հայտարարության պես՝ «վաղը» Փաշինյանը չի կարող հայտարարել, որ «Հայաստանի Հանրապետության կազմալուծման գործընթացն անխուսափելի էր», քանի որ միջազգային հանրությունը վաղուց էր այդպես որոշել, իսկ «թավշյա իշխանությունը» 2018-ին «նախկիններից» եկած ծանր ժառանգություն է ստացել, իսկ Հայաստանի Հանրապետության լուծարումը փրկեց 3 միլիոն կյանք ու մեզ համար այլ, ավելի ազատ և կայացած երկրներում խաղաղ կյանքի հսկայական հնարավորություններ է բացել։

Հաշվի առեք վերը նշվածը: Մտածեք նաև այն մասին, որ «Պրահայի դավադրությունից» հետո Արցախը կարողացավ դիմանալ մեկ տարուց էլ քիչ ժամանակ, բայց որքա՞ն կարող է Հայաստանը դիմանալ այս տարվա հոկտեմբերին «Գրանադայի դավադրությունից» հետո։

Հայաստանում քաղաքական փոփոխությունների ձգձգումը հղի է շատ ավելի սարսափելի հետևանքներով, քան շատերը կարող են կարծել…