Վերջին շաբաթվա ընթացքում մի ցնցող նյութ հայտնվեց սոցցանցում, այնուհետ մամուլում, որին շատերս անդրադարձանք, բացի, իհարկե, գլխավոր հասցեատերից։ Նա էլ կանրադառնա, կարծում եմ՝ երբ կրուտիտը գտնի։ Մենք նոյեմբերի 9-ից հետո անընդհատ հիշում ենք, որ պատերազմներում պարտվածները կա՛մ հեռանում են, կա՛մ ինքնասպան են լինում, և բերում ենք Վրաստանի նախագահի օրինակն ու ասում Նիկոլին՝ գնա, որ չընկնես Սահակաշվիլու օրը։ Բայց պարզվում է՝ Սահակաշվիլուն էլ գնալու վերաբերյալ ամենափայլուն խորհուրդը տվել է հենց ինքը՝ Նիկոլ Փաշինյանը։ 2008 թվականի ռուս-վրացական 5-օրյա պատերազմից հետո, երբ Վրաստանը կորցրեց Աբխազիան, Հարավային Օսիան, Սահակաշվիլին, որ այդ արկածախնդրության գլխավոր մեղավորն էր ու պատասխանատուն, հրաժարական չտվեց, ինքնասպան չեղավ, ընդամենը ուղիղ եթերում ծամում էր իր փողկապը։ Կհիշեք։ Փաշինյանը, չհանդուրժեց Սահակաշվիլու այդ քայլը, և 2009 թվականի մարտին, մարտի 1-ը կազմակերպելուց հետո փախուստի դիմաց Փաշինյանը հոդված գրեց առ Սահակաշվիլի՝ խորհուրդ տալով, թե ինչ անի, որպեսզի վրաց ժողովուրդը դուրս գա պարտվածի ստորացուցիչ պիտակից։ Փայլուն խորհուրդներ էին, որոնց տակ կստորագրեր ուղեղ ունեցող ցանկացածը։ Տարիներ անց Նիկոլ Փաշինյանն ինքը հայտնվեց նույն կարգավիճակում, բայց 2009թ․ գրած հոդվածն իրականացնելու փոխարեն այն ջնջեց իր կայքից։ Այդ՝ իր անունով բացված կայքն ընդանհրապես ջնջեց։

Հրաժարական չտված Սաակաշվիլուն Նիկոլն ասում էր․ «Իշխանությունը պետք է ունենա բավարար պետականասիրություն` իր վրա վերցնելու հարվածը, պարտության պատասխանատվությունը։ Իշխանությունը իրեն պետք է պարտված ճանաչի` հայրենիքը պարտվածի պիտակից փրկելու համար, մանավանդ որ` հենց Վրաստանի գործող իշխանությունն է այդ պարտության թիվ մեկ պատասխանատուն»։ Սթափ վերլուծում է այն, ինչ, իր կարծիքով, չէր հասկացել Սաակաշվիլին և ինչ պարտավոր էր անել, եթե, իհարկե, պետականասեր է։ Վստահ եմ՝ բոլորդ կգտնեք նույնանման տողեր 44-օրյա պատերազմից հետո շատերիս հոդվածներում, վերլուծական մտքերում։ Ինքներս ենք շատ անգամ մտածել, թե ո՞րն է ելքը, ի՞նչ կարող ենք անել, որ մղձավանջի ցավը փոքր-ինչ թեթևանա, առաջ նայելու հնարավորություն բացվի և եկել ենք հենց Փաշինյանի մտքին, որը, իհարկե, վերաբերում էր Վրաստանին, որ պետք է իշխանությունը իր վրա վերցի, և հանի ստորացվածի ու պարտվածի բեռը ազգի վրայից, ինքը կրի իր վրա՝ հաշվի առնելով, որ հենց ինքն է համար մեկ պատասխանատուն, որն ամբողջ ընթացքում ստեց, վերջում ստորագեց կապիտուլյացիան։

Իր հոդվածում Նիկոլը գրում է․ «Եթե Սահակաշվիլին մնա իշխանության ղեկին, նախորդ տարվա պատերազմի պարտությունը ու դրա բարոյահոգեբանական հետևանքները ծանրանալու են Վրաստանի վրա, իսկ եթե Սահակաշվիլին հեռանա, այդ պարտությունը կծանրանա նրա անձի, նրա թիմի վրա, բայց երկիրը կազատվի այդ մղձավանջային զգացողություններից. Համենայնդեպս, նոր կյանք սկսելու, նոր եռանդ ձեւավորելու հնարավորություն կստանա։ Վրացիներն, ամեն անգամ նրա դեմքը տեսնելիս, հիշելու են 2008-ի մղձավանջը, ազգային ստորացումը, որը վերաբերում է ինչպես պետությանն` ընդհանուր առմամբ, այնպես էլ երկրի ամեն քաղաքացու։ Եվ այս մղձավանջի ամենօրյա հուշը, զգացողությունը մարդկանց զրկելու է առաջ նայելու հնարավորությունից»։ 14 տարի առաջ այս օրերին ընդհատակում գտնվող Նիկոլ Փաշինյանը բավականին մոտ կանխատեսում է այն, ինչը իրոք տեղի ունեցավ Վրաստանում։

Վրացիները այդպես էլ չկարողացան շունչ քաշել, այդ պարտվածի պիտակից դուրս գալ, իշխանությունը, ակնհայտ բոլոր մեղքերը գցում էր ռուսների վրա, թե օկուպանտ են, զավթել են, թշնամի են՝ որևէ կերպ իր մեղքը չընդունելով։ Քաղաքացիները սկսեցին ատելով ատել դարավոր բարեկամ ռուս ժողովրդին, վրացիներն անգամ միմյանց էին ատում, մի բանի համար, որի մեղավորն արկածախնդիր իշխանությունն էր: Բայց քանի իշխանությունն աթոռը չէր թողնում։ Պատերազմում պարտվածը չի կարող շարունակել ղեկավարումը, նրա տեսքը պարտվածի է, ամեն առիթով նրան տեսնելիս՝ մեր ցավն ենք հիշում։ Հայաստանում, թե երկրից դուրս պարտվածի խարանը հայ ժողովրդի դեմքին է, երկիրն ապրելու շանս չի ստանում Փաշինյանի մնալով։ Նիկոլ Փաշինյանին փողոցում տեսնելիս ինչու են ասում դավաճան, իրեր նետում վրան․ որովհետև նա այդ կատաղության առիթն է, և ստորացման դեմք է։ Ու չենք կարողանում առաջ նայել, ապագա պլանավորել, քանի նա կա ու նույն դիրքին է։

Խմբագիր Փաշինյանն ասում է՝ «Վրաստանը անվերադարձ է կորցրել Աբխազիան և Հարավային Օսիան, բայց և չի երաշխավորված ավելին կորցնելու վտանգից, եթե Սահակաշվիլին մնա»։ Այս կանխագուշակումը իր տարբերակում ավելի շատ աշխատեց։ Վրաստանը տարածքային առումով կորցրեց այն, ինչ կորցրեց 5-օրյա պատերազմի ժամանակ։ Հայաստանը Նիկոլի մնալուց հետո կորցրել է շուրջ 150 քառակուսի կիլոմետր ու շարունակում է տալ, դեռ վերջը չի երևում։ Նիկոլը Սահակաշվիլուն կոչ էր անում հեռանալ, այն դեպքում, երբ Վրաստանը տվել էր 175 զոհ։ Նիկոլը տվել է մոտ 5 հազար զոհ։ Միայն սեպտեմբերյան բախումներից հետո ավելի շատ զոհ տվեց, քան Վրաստանը 5-օրյա պատերազմի ժամանակ։ 224 զոհ ենք տվել։ 5 հազարից ավելի զոհ տվածը 175 զոհ տվածին կոչ էր անում հեռանալ, իսկ ինքը մնում է։

Փախուստի մեջ գտնվող Փաշինյանը գրում էր՝ Ռուսաստանի հետ հանդուրժողական հարաբերությունների հաստատումը բխում է հենց Վրաստանի շահերից, իսկ որ Սահակաշվիլին չի կարող նման հարաբերություններ հաստատել` ակնհայտ է։ Մեզ մոտ պատերազմից հետո անընդհատ ասում են՝ Ադրբեջանի հետ արժանապատիվ հարաբերություն չես կարող կառուցել, որովհետև դու ես ստորագրել ստորացուցիչ կապիտուլյացիան, դու ծնկի ես եկել, քեզ ծաղրել է Ալիևը ուղիղ եթերում, ամբողջ Ադրբեջանը քեզ ծաղրում է, ու քո պատճառով ձեռ է առնում մեզ, հայերիս, որ դու դեռ այդ աթոռին ես։ Ակնհայտ է, որ չես կարողանալու նորմալ բան բանակցել։ Ամեն անգամ քո ու Ալիևի նոր լուսանկարները տեսնելիս, ժողովրդի հոգիներն տակնուվրա է լինում։ Էլ չեմ ասում այլ պետությունների հետ հարաբերությունների մասին։ Հայաստանը Փաշինյան վարչապետով, պարտության սիմվոլ է, ուր էլ գնում է, հարգանք չի կարող ունենալ, բոլորը կամ կարեկցում են, կամ խնդում։ Ի վերջո, մեր, հայ ազգի վրա են խնդում, ու ավելի շատ ոչ թե պարտության, այլ որ դեռ հանդուրժել ենք, էլ չեմ ասում, մեղա մեղա, գնացել 2021-ին էդքանից հետո ընտրել, որը, ի միջի այլոց, չարեցին վրացիները։

2009 թվականի Նիկոլը Վրաստանի մասին գրում է, թե իշխանությունը ուզում է ձերբակալություններով իբր կանխել իշխանափոխությունը։ 2021 թվականին ինքն էլ ամեն գնով պահեց իշխանությունը, 2022-ին պահեց ձերբակալություններով-բանով, բայց արդյո՞ք դրանով չբարդացրեց իր վիճակը։ Ի վերջո, Սահակաշվիլին գնաց չէ՞, մեկ է՝ գնաց։ Ու գնաց՝ հենց պատերազմի արդյունքի պատճառով։ Վրաստանը հիմա շնչելու շանս ունի, այսօր ռուս-վրացական հարաբերությունները արդեն սկսում են շնչել, ռուս-ուկրաինական պատերազմից հետո ավելի շատ ռուս Վրաստան է գնացել, քան Հայաստան, Վրաստանը չի միանում հակառուսական պատժամիջոցների, չի բացում այսպես ասած՝ երկրորդ ֆրոնտը, որովհետև ինքնուրույն է, հասկացել է, մեկա անգամ արդեն մեջով անցել են, ու խելքի են եկել, ի տարբերություն մեզ։ Վրաստանը շանս ունի, մենք ունե՞նք։

Ինչո՞ւ է Նիկոլ Փաշինյանը կառճչած աթոռին, որովհետև նա աչքի առաջ ունի Սաակաշվիլու օրինակը։ Նայեք այն կադրերը, որ համացանցում հայտնվում են Սահակաշվիլին բանտի հիվանդանոցում, կիսախելագար վիճակում։ Նիկոլը ունի այդքան խելք, որ որոշի ինչ անի Սահակաշվիլու օրը չընկնելու համար, բայց հարց է՝ պետությանը ապրելու, շնչելու շանս կտա՞։ Նիկոլն ասում է՝ ինձ ժողովուրդն է ընտրել, ժողովուրդն է որոշելու։ Իսկ ո՞վ էր ընտրել Սաակաշվիլուն, արդյո՞ք ժողովուրդը չէր, բա ասում էիր, ինքը՝ Սահակաշվիլին պետք է որոշի՝ հեռանա, որ ժողովուրդը շունչ կարողանա քաշել, եթե իհարկե պետականասեր է։

Կարճ ասած՝ եթե Նիկոլ Փաշինյանը իր հոդվածում Սահակաշվիլիի ու Վրաստանի փոխարեն գրի Նիկոլ ու Հայաստան, մեկին մեկ ճիշտ կվերաբերի այսօրվան ու կավելացներ՝ «Նիկոլ Փաշինյանը ճիշտ էր։ Ես սխալվեցի» ու կմակագրի իր անունով։ Ինքը իր հորդորը կլսեր ու հրաժարական կտար՝ եթե ունենար պետականասիրություն։ Բայց կանի՞։ Նա հստակ գիտակցում է իր արածի ծանրությունը, դա երևում է իր հոդվածից։ Աշխարհը շատ է տեսել պոպուլիստ առաջնորդների, հատկապես՝ վերջին 15 տարիներին, աշխարհը շատ է տեսել արկածախնդիրների, տեսել է դավաճանների, տեսել է ծախու ղեկավարների, թշնամու գործակալ ղեկավարների․ բայց աշխարհում մեկ հոգի է եղել, որ իր երկրի մասին ասի՝ կա՛մ ես կլինեմ վարչապետ, կա՛մ վարչապետ երկիրը չի ունենա։ Դա եղել է Փաշինյանը։ Նա գիտակցում է իր արածը, գիտակցում է ինչ պիտի անի ու ինչի համար ու որ չի անում, դա արդեն հանցագործություն է, պետության ու իրեն ընտրած ժողովրդի հանդեպ։

Սևակ Հակոբյան