Ելույթ ունենալով Ազգային ժողովում՝ Նիկոլ Փաշինյանն ընդունել է այն, ինչը բազմիցս նշել են տարբեր փորձագետներ, սակայն հերքվել է իշխանությունների և իշխանամետ շրջանակների կողմից. 2022 թվականի հոկտեմբերին Պրահայում Նիկոլ Փաշինյանը Իլհամ Ալիևի հետ պայմանավորվել էր «միմյանց տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման շուրջ»։ Այսինքն՝ Հայաստանը ճանաչել է Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ։ Սակայն ԱԺ-ում այս ելույթում Փաշինյանը հայտարարեց, որ սա բավարար չէ պաշտոնական Բաքվին, այլ կերպ ասած՝ Ադրբեջանն իր առաջ կանգ առնելու խնդիր չի դնում և չի բավարարվելու միայն Արցախը կլանելով։ Տարեսկզբից ի վեր սա երրորդ դեպքն է, երբ Փաշինյանը բացահայտ (վերջին 2 անգամ իր ասուլիսների ժամանակ), հրապարակավ ընդունում է, որ Հայաստանի ապագան, տարածքային ամբողջականությունը և ինքնիշխանությունը վտանգված են։

Բայց հիմա ամենակարևորի մասին՝ ինչպե՞ս եղավ, որ Հայաստանը հասավ Պրահայի պայմանավորվածություններին։ Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը հիմք դրեց Հարավային Կովկասի անվտանգության նոր ճարտարապետության համար, որտեղ պետք է սահմանազատվեին սահմանները, որտեղ պետք է բացվեին տնտեսական/տրանսպորտային հաղորդակցությունները, որտեղ պետք է հաստատվեին ընդունելի հարաբերություններ հարևանների միջև, իսկ Արցախի հարցը պետք է թողնվեր ապագային, և այս բոլոր գործընթացներում Ռուսաստանը պատրաստ էր անհրաժեշտ աջակցություն ցուցաբերել Հայաստանին։

Փաշինյանը, սակայն, իր համար ֆիքսեց, որ վերոնշյալ գործընթացների իրականացումից հետո ինքը կդադարի լինել Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքական գործընկերը Հայաստանում և այս պատճառով կկորցնի իշխանությունը, թեև Ռուսաստանը չի հրաժարվի Հայաստանի հանդեպ ստանձնած պարտավորություններից։ Հենց այդ պատճառով էլ նա որոշեց բանակցային գործընթացը մոսկովյան հարթակից տեղափոխել արևմտյան հարթակ, չէ՞ որ այնտեղ աջակցության երաշխիքներ են տվել։ Բայց աջակցություն ոչ թե Հայաստանին, այլ անձամբ իրեն։

Այս գործընթացների արդյունքում «ծնվեցին» Պրահայի փաստաթուղթը, որից հետո Բաքուն պահանջեց վերահսկել Արցախի հանքավայրերը, ինչպես նաև փակեց Լաչինի միջանցքը, քանի որ եթե «Արցախն Ադրբեջանի մաս է», ապա և՛ միջանցքը, և՛ հանքերը պատկանում են Ադրբեջանին։ Սակայն ամբողջ ողբերգությունն այն է, որ ճանաչելով Բաքվի ինքնիշխանությունն Արցախի նկատմամբ՝ Փաշինյանը չկարողացավ Հայաստանի անվտանգության և տարածքային ամբողջականության հստակ երաշխիքներ ստանալ ո՛չ Արևմուտքից, ո՛չ Ադրբեջանից։ Սա՛ է իրավիճակի ողջ խնդիրն ու ողբերգությունը։

Բաքուն իսկապես առաջնորդվում է «ինչո՞ւ «կտորը կամ մասը վերցնել», եթե ամեն ինչ կարելի է վերցնել» սկզբունքով։ Հենց դա էլ նպաստեց «Արևմտյան Ադրբեջանի» ստեղծման գաղափարի շուրջ ակտիվությանը, ինչը Հայաստանի նկատմամբ տարածքային պահանջների դրսևորում։ Եվ այս ամենը Փաշինյանն արել է «խաղաղություն հաստատելու» կարգախոսով, հարցականի տակ դնելով ոչ միայն խաղաղությունը, այլև Հայաստանի գոյության փաստը։

Ով ռացիոնալ է նայում գործընթացներին, իհարկե, հասկանում է, որ Հայաստանին խաղաղություն է պետք և՛ Ադրբեջանի, և՛ Թուրքիայի հետ, բայց պատերազմի և պարտության կուսակցությունը փաստացի ապացուցել է, որ ի վիճակի չէ հասնել խաղաղության, և որ իր շահը հակասում է պետության շահերին: Նրան պետք է փոխարինի «Խաղաղության և զարգացման կուսակցությունը»։ Կուսակցություն, որը կկարողանա ինտեգրել Հայաստանը Հարավային Կովկասի անվտանգության նոր ճարտարապետության մեջ, որը կկարողանա հետաձգել Արցախի կարգավիճակի հարցի լուծումը: Ահա այն օրակարգը, որի շուրջ իսկապես հնարավոր է մոբիլիզացնել միջազգային որոշ ուժերի աջակցությունը Հայաստանին: Ավելին, Բաքուն և Անկարան ընդունելի հարաբերություններ կհաստատեն Հայաստանի հետ միայն մեկ դեպքում․ եթե վստահ լինեն, որ չեն կարող պատերազմով գրավել մեր երկիրը, ու հենց այդ անվտանգության համակարգի ստեղծումը պետք է լինի իշխանության աշխատանքի հիմնական նպատակը, և դրանում մեզ կարող են օգնել Ռուսաստանն ու Իրանը։

Սա հենց այն իրականությունն է, որում մենք ապրում ենք, և այսօր, երբ իշխանությունները մեջբերում են «Երկիր Նաիրին» և խոսում «ուղեղի մորմոքի» մասին, նրանք չեն հասկանում, որ իրականում «մորմոքը» ֆիզիկական քարտեզի իրողություններից հրաժարվելն է, որտեղ, մի կողմից, Թուրքիան և Ադրբեջանը պատրաստ են «կոտրել հայկական պետականության ողնաշարը», մյուս կողմից՝ ռազմավարական և բնական դաշնակիցներ, որոնք պատրաստ են օգնել:

***

Այս լուսանկարում ես 7-8 տարեկան եմ և գտնվում եմ Մարգարայի հենց այն կամրջի վրա, որը կապում է Հայաստանը և Թուրքիան։ Դեռ մանուկ հասակում ես տեսել և հասկացել եմ, որ հենց կայացած համակարգն ու առօրյա աշխատանքն է, որը հնարավորություն է տալիս ապահովել սահմանների անվտանգությունն ու անձեռնմխելիություն։ Այսօր իշխանություններն ամենաբարձրն են ասում, որ երկրին անհրաժեշտ է սահմանապահ ծառայություն Ադրբեջանի հետ սահմանին, բայց նրանք չեն կարողանում կառուցել այս համակարգը, և Տեղում տեղի ունեցած վերջին միջադեպը հաստատում է դա. օգոստոսից ապրիլ նրանք չեն կարողացել կահավորել սահմանը: Անգամ հաշվի առնելով մեր ռազմավարական դաշնակցի և մեր բնական դաշնակցի՝ Ռուսաստանի և Իրանի միանշանակ պատրաստակամությունը օգնել մեզ, իշխանությունն ի վիճակի չէ կառուցել այս համակարգը։

Կրկին պետք է նշել, որ հենց այս համակարգն է, որ Փաշինյանն ու իր պատերազմի ու պարտության կուսակցությունը չեն կարողանա կառուցել, և այս պատճառով էլ կորցրել են իրենց լեգիտիմությունը։

Բենիամին Մաթևոսյանի ֆեյսբուքյան էջից