Համարյա ամեն օր կառավարությունը փոփոխություններ է կատարում բյուջեի մասին օրենքում։ Փող վերցնելու տեղ է արել՝ ամեն մի անհեթեթ առիթով ձեռքը մտցնում է պետբյուջե կոչվող դրամապանակը, մի տեղից կտրում, մյուս տեղը լցնում փողը՝ բացարձակ հաշվի չառնելով, որ պետբյուջեն էլ է օրենք, որն ընդունվել է օրենսդիրի ձայների մեծամասնությամբ եւ ենթակա է կատարման, ինչպես բոլոր մյուս օրենքները։

Վերցնենք կառավարության վերջին՝ հոկտեմբերի 20-ի նիստի օրակարգը։

Չզեկուցվող հարցերի շարքում արդարադատության նախարարության ներկայացրած նախագիծն է, որով առաջարկվում է ԴԱՀԿ-ի շենքում քաղաքացիների ընդունելության սրահի համար անհրաժեշտ գույք եւ սարքավորումներ գնել։ Արդարադատության նախարարի տեղակալ Գրիգոր Մինասյանը, որը Կարեն Անդրեասյանի հեռանալուց հետո կատարում է նախարարի պարտականությունները, որոշել է, որ մի երկու կոպեկ էլ ինքը տնօրինի, եւ գույքի երկար ցուցակ է ներկայացրել, որում էլ կես միլիոնանոց ապակյա դուռ է նշել, էլ 100 դոլարանոց սեղաններ ու 35 հազար դրամանոց աթոռներ, մոտ 1000 դոլարանոց համակարգիչներ, լուսատուներ՝ 35 հազար դրամ արժեքով։ Բայց ամենահետաքրքիր գաղափարը ծաղկային կոմպոզիցիան է՝ սենյակային դեկորատիվ բույսերից, 4 հատ, մեկի արժեքը՝ 30 հազար դրամ։

ԴԱՀԿ-ի հետ առնչվելու մեր փորձը ցույց է տվել, որ այդ սրահում ամենաշատը հասարակ նստարանների կարիք կա, որ մարդիկ, ովքեր գալիս են իրենց գործերով, միջանցքում ժամերով ոտքի վրա չսպասեն, բայց Գրիգոր Մինասյանի ցուցակում նստարաններ չկան։ Որպեսզի լրացուցիչ փող դուրս չգրեն այս ամենի ձեռքբերման համար, Մինասյանն առաջարկում է, ի թիվս այլ հոդվածների, ԴԱՀԿ սրահի գույքը գնել դատապարտյալների սննդի համար նախատեսված գումարների գծով առկա տնտեսումից։ Իսկ թե ինչու են սնունդը տնտեսել՝ իրենք կիմանան։

Նույն օրը տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանը հաստատել տվեց համայնքներին սուբվենցիաների տրամադրման միջոցների ավելացում՝ մոտ 450 մլն դրամով։ Գումարներն ուղղվելու են փողոցների, այգիների, պուրակների, խաղահրապարակների բարեկարգմանը, համայնքային շենքերի, մշակութային տների, մանկապարտեզների, հանդիսությունների սրահների կառուցմանը եւ այլն։ Բոլոր ծրագրերը հաստատված են 2021 եւ 2022 թթ․, բայց պայմանագրերի կատարումը երկարաձգվել է եղանակային ոչ բարենպաստ պայմանների եւ կատարված աշխատանքների որակի պահպանման պատճառով: Այժմ Սանոսյանի նախարարությունը նոր փող է ուզում բյուջեից, բայց հին փողն ինչ եղավ, կամ ինչու գումարները չբավականացին ծրագրերն իրականացնելու համար, չի ասում։ Կառավարության յուրաքանչյուր նիստի ժամանակ այսպիսի նախագծերի ենք հանդիպում, կիսատ-պռատ, անհեթեթ հիմնավորումներով՝ էսինչ գումարը մնացել, չի ծախսվել, էն տենդերը չի կայացել եւ այլն։ Դրանց մեջ չես գտնի պաշտպանության ու անվտանգության խնդիրներին ուղղվող վերաբաշխումներ, լավագույն դեպքում՝ էսինչ վիրավոր զինծառայողին Եվրոպա բուժման ուղարկելու նախագիծ կգտնես, որը, իհարկե, զեկուցվող է լինում, ի տարբերություն մյուս վերաբաշխումների, որոնք կատարվում են չզեկուցվող ընթացակարգով, որպեսզի հանրությունը հնարավորինս քիչ տեղեկանա, թե ինչի վրա են փողեր ծախսում մեր հանճարեղ կառավարիչները։

Էկոնոմիկայի նախկին նախարար Արմեն Եղիազարյանին հարցրինք, թե ինչ հաճախականությամբ կարելի է կատարել բյուջեի վերաբաշխումներ։

«Եթե ռեզերվային գումար կա, որը չի բաշխվում, նոր ծախսերն այդ ռեզերվային ֆոնդից են անում։ Կյանք է, կարող են շատ բաներ փոխվել, մանր-մունր փոփոխություններ կարելի է անել։ Որոշակի թվային սահման կա, որից հետո պետք է բերեն, նորը հաստատեն։ Հնարավոր չէ այնպիսի հստակությամբ պլանավորել, որ հետո ոչինչ չփոխվի»։ Բայց ի՞նչ հաճախականությամբ կարող են լինել բյուջեի օրենքի փոփոխությունները։ «Դուք ինձ հարցրիք՝ ես ասացի։ Կա չբաշխված փող, որը կարող են ծախսել»,- պատասխանում է Արմեն Եղիազարյանը։

Պաշտպանության նախկին փոխնախարար Արտակ Զաքարյանն այլ կարծիքի է։ Ըստ նրա՝ բյուջեի մասին օրենքի չափից դուրս հաճախակի փոփոխությունները վատ պլանավորման, այսինքն՝ ոչ էֆեկտիվ կառավարման արդյունք են։ «Դա նշանակում է, որ պլանավորում ենք մի բան, անում ենք բոլորովին այլ բան»,-ասում է նա։

-Կա՞ ինչ-որ սահմանում, թե այսինչ չափով կարելի է ձեռք տալ բյուջեին, բայց սրանից ավելի՝ ոչ։

-Նման իրավական կարգավորում չկա, բայց կառավարման տեսանկյունից բյուջե՝ նշանակում է պլանավորված ծախսեր, նպատակ։ Հարցը միայն գումարի չափը չէ։ Ասենք, էսքանով ավելացրինք ռազմական բյուջեն՝ կեցցե, բոլորը ծափ տվեցին, բայց տարվա վերջում պարզվում է, որ մեր նպատակին չենք հասել։ Կա՛մ էդ գումարը հենց այնպես տրամադրել ենք, հետո վերաբաշխել, ուրիշ բաներով զբաղվել, կա՛մ էլ վատ ենք կառավարել, վատ ենք ծախսել, մի խոսքով՝ չափելի արդյունքի չենք հասել։ Ամեն ինչ չէ կանխատեսելի, իհարկե, դրա համար բյուջեն թույլ է տալիս՝ կառավարության որոշմամբ, եթե շահագրգիռ մարմինները դեմ չեն, վերաբաշխում անել, բայց անընդհատ վերաբաշխում անել, նշանակում է, որ ջեբդ փող կա, բայց չգիտես ինչ անել, ինչ խելքը փչում է, դա են անում։ Արդյունքում պարզվում է՝ ոչ մի բան էլ չունեցար։ Բյուջեն հաստատվում է ոչ թե թվերով, այլ կատարված աշխատանքով։ Պատգամավորը, որ քվեարկում է, մտածում է, որ էս տարի էս դպրոցը կունենանք, էս զենքը կունենանք, էս ճանապարհը կունենանք։ Հետո կառավարությունը տանում, վերաբաշխում է իր ուզած ձեւով, ու այդպես էլ պարզ չի լինում՝ էդ դպրոցը, զենքը, ճանապարհն ունեցա՞նք, թե՞ չունեցանք։

-Նախկինում այդքան հաճախ վերաբաշխումներ արվո՞ւմ էին, եւ ի՞նչ աշխատանք, ի՞նչ քննարկումներ պետք է արվեն, հետո նոր բերեն վերաբաշխման նախագիծն ու հաստատեն։

-Նախկինում վերաբաշխում ասվածը շատ բարդ պրոցես էր։ Կախված էր ֆորսմաժորներից, ինչ-որ ճգնաժամային իրավիճակներից, նախապես անկանխատեսելի, նոր երեւան եկած հանգամանքներից։ Չէիր կարող պլանավորել, օրինակ, որ նավթի, գազի շուկան այնքան էժան կլինի, որ քո պետական կարիքները կարող ես բավարարել, ասենք, ոչ թե 100, այլ 80 դրամով վառելիք գնելով, ու էն 20 դրամն էլ որոշվում էր, ասենք, մարզային ծրագրերի վրա ծախսել։ Կամ հակառակն է եղել, բայց անընդհատ վերաբաշխումը խայտառակություն է, դա նշանակում է բյուջե չունենալ։

-Կարո՞ղ են կառավարության նիստից անմիջապես առաջ բերել վերաբաշխումն ու հաստատել, առանց նախնական քննարկումների։

-Ոչ, դրա համար պրոցեդուրա կա, պետք է ուղարկվի շահագրգիռ մարմինների համաձայնությանը՝ նախապես, ու դրա համար ժամկետ կա։ Ամենակարճը 1 շաբաթ, սովորաբար, մինչեւ 15 օր, մի ամիս կարող է շրջանառվել նախագիծը՝ կախված նրանից, թե ինչ խնդիր է։