«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ Սահմանադրության փոփոխությունների անհրաժեշտության վերաբերյալ մի քանի անգամ կարծիք փոխած Նիկոլ Փաշինյանը նախորդ տարվա դեկտեմբերին սկսեց սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի ձևավորման գործընթացը, իսկ այս տարվա հունվարի 12-ին հայտնի դարձավ խորհրդի կազմը: «Փաստը» գործընթացի շուրջ զրուցել է ՍԴ աշխատակազմի նախկին ղեկավար, Լեհաստանում ՀՀ նախկին դեսպան Էդգար Ղազարյանի հետ:

«Սահմանադրական փոփոխությունների այս գործընթացի հետ կապված Նիկոլ Փաշինյանը սեփական որևէ կարծիք չունի: Նա ընդամենը կատարում է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի ծրագիրը և ուղիղ հանձնարարությունը, որը 2021թ. ապրիլին իր հարցազրույցներից մեկի ժամանակ ասել էր, որ հայերը պետք է հրաժարվեն իրենց տարածքային նկրտումներից և փոխեն իրենց Սահմանադրությունը: Իսկ ինչո՞վ է խանգարում մեր Սահմանադրությունը Իլհամ Ալիևին ու Նիկոլ Փաշինյանին: Պատասխան՝ շատ կարևոր մի հանգամանքով. մեր Սահմանադրությունն իր նախաբանում հղում է կատարում Հայաստանի Անկախության հռչակագրին: Այսինքն, Սահմանադրության հիմքում Անկախության հռչակագրի դրույթներն են, ինչը պատահական չէ, որովհետև այնտեղ ասվում է, որ Սահմանադրությունը պետք է մշակվի հռչակագրի հիման վրա: Իսկ Անկախության հռչակագրի հիմքում կան հետևյալ կարգավորումները. առաջին հերթին՝ հռչակագիրը հիմնվում է Հայաստանի Գերագույն խորհրդի և Արցախի Ազգային խորհրդի՝ Հայաստանն Արցախին վերամիավորելու որոշման վրա»,-ասաց մեր զրուցակիցը:

Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ Է. Ղազարյանը շեշտեց, որ, այսպես կոչված, խաղաղության համաձայնագիր կամ Արցախը թշնամուն հանձնելու որևէ համաձայնագիր կհակասի ՀՀ ներկայիս Սահմանադրությանը. «Այսինքն, հիմա Սահմանադրական դատարանը չի կարող տալ եզրակացություն, որ այդ համաձայնագիրը համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությանը: Նման համաձայնագիր այս պահի դրությամբ չի կարող կյանքի կոչվել, ուժի մեջ չի կարող մտնել: Դրա համար Սահմանադրությունը փոխելու անհրաժեշտություն է առաջացել: Նպատակն այնտեղից Անկախության հռչակագրին վերաբերող հղումները հանելն է, որ Ադրբեջանի հետ կարողանան ազատ կնքել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչող և Արցախը թշնամուն հանձնող համաձայնագրերը: Այս պահի դրությամբ այդ փաստաթղթերն առոչինչ կլինեն, որովհետև Սահմանադրությունը դա թույլ չի տալիս:

Բացի այդ, Անկախության հռչակագիրը, որին հղում է անում մեր Սահմանադրությունը, 11-րդ կետով առնչվում է նաև Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը և դատապարտմանը՝ Հայաստանի իշխանություններին պարտավորեցնելով մշտապես հետևողական պայքար տանել Ցեղասպանության ճանաչման և դատապարտման գործընթացում: Մինչդեռ այս դրույթը սահմանափակում է հայ-թուրքական հարաբերություններին առնչվող գործընթացը. թուրքական կողմն ունի նաև նախապայման այն մասին, որ Հայաստանը պետք է հրաժարվի Ցեղասպանության ճանաչման ու դատապարտման գործընթացից: Միևնույն ժամանակ, եթե այն Անկախության հռչակագրի հիմքում է, ապա նույնպես իրավական իմաստով խոչընդոտ ու արգելք է Թուրքիայի հետ թուրքական օրակարգով հարաբերություններ զարգացնելու համար: Իսկ այլ օրակարգ, քան թուրքական օրակարգն է, այս պահին չի նշմարվում, որովհետև նախապայմանները մնում են ուժի մեջ, իսկ Հայաստանի իշխանությունները գործընթաց են սկսել»:

Էդգար Ղազարյանը շեշտեց, որ մյուս հարցն այն է, որ մեր Սահմանադրությունը հստակ սահմանում է՝ Հայաստանի տարածքի փոփոխությանը վերաբերող ցանկացած հարց կարող է լուծվել բացառապես հանրաքվեի միջոցով. «Նիկոլ Փաշինյանի բանավոր հանձնարարությամբ և արդեն ՌԴ-ում ՀՀ դեսպան, նախկին պաշտպանության նախարար Վաղարշակ Հարությունյանի իրագործմամբ, Հայաստանի ինքնիշխան տարածքներ են հանձնվել ադրբեջանական ԶՈւ-երի տնօրինությանը:Խոսքն առնվազն վերաբերում է ԳորիսԿապան ճանապարհի մի հատվածին ու Կապան-Ճակատեն հատվածին: Ճանապարհները հանձնվել են, բայց Նիկոլ Փաշինյանը դեկտեմբերի 24-ի իր զազրախոսության ժամանակ նշել էր, որ դեռևս լուծումներ չունեն, բայց քննարկվում է նաև այլ տարածքների, այսպես կոչված, անկլավների հարցը: Նշվածից բխող իրենց ծրագրերը նույնպես չեն կարող իրագործել, քանի դեռ Սահմանադրությունն իրենց առաջ սահմանափակումներ է դրել: Հիմա, կատարելով Ալիևի ու թուրքերի ուղիղ հանձնարարությունը, իրենց անհրաժեշտ է փոխել Սահմանադրությունը»:

Այս համատեքստում մեր զրուցակիցը պատահական չի համարում նաև 2021 թ. դեկտեմբերի 27-ին Նիկոլ Փաշինյանի և ՍԴ 7 դատավորների հանդիպումը, որին չէին մասնակցել միայն ՍԴ դատավորներ Հրայր Թովմասյանը և Արևիկ Պետրոսյանը. «Հարց՝ ի՞նչ գործ ունի Փաշինյանը ՍԴ դատավորների հետ հանդիպմանը: Ոչ միայն գործ չունի, այլև դա ուղղակիորեն հանցագործություն է, որովհետև վարչապետը ղեկավարում է կառավարություն, որը դատարան դիմող սուբյեկտ է, իսկ շատ գործերով կառավարությունը ՍԴ-ում պատասխանող կողմ է: Հետևաբար, նրանց հանդիպումը պետք է լինի բացառապես դատական գործերի շրջանակներում: «Սահմանադրական դատարանի մասին» ՀՀ օրենքը հանդիպումների այլ ձևաչափ չի նախատեսում, իսկ եթե ընտրվել է հանդիպումների այլ ձևաչափ, նշանակում է՝ դիմող կողմն ուղիղ ճնշում է գործադրում դատարանի նկատմամբ, ինչը ՔՕ-ով նկարագրվող հանցագործություն է: Մյուս կողմից՝ դատավորներն իրավունք չունեին հանդիպել վարչապետի հետ, որովհետև վարչապետի պաշտոնը «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով համարվում է քաղաքական պաշտոն, իսկ «Սահմանադրական դատարանի մասին» ՀՀ օրենքը դատավորներից պահանջում է ցուցաբերել քաղաքական զսպվածություն, չմասնակցել քաղաքական գործընթացների: Հիմա քաղաքական պաշտոն զբաղեցնողի հետ մեկուկես ժամանոց հանդիպումը նշանակում է, որ 7 դատավորներն այլևս ոչ թե ՍԴ-ի դատավորներ են, այլ անձինք, որոնք շեղվել են իրենց առաքելությունից, իրավախախտներ են ու զբաղվում են քաղաքական գործունեությամբ: Իսկ ի՞նչը կարող է լինել իրենց քննարկման առարկան՝ հատկապես այս շրջանում, երբ հանդիպումը տեղի է ունենում Փաշինյան-Ալիև հանդիպումներից հետո, որտեղ արդեն իսկ Ալիևի հետ մի շարք պայմանավորվածություններ է ձեռք բերել»:

Հիշեցնեմ, որ մինչև սահմանադրական բարեփոխումների խորհուրդ ձևավորելը, Փաշինյանն ավելի վաղ ստեղծել էր սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողով, որը ֆունկցիոնալ աշխատանքային ռեժիմի մեջ չմտավ, այսպես էլ հայեցակարգ չկարողացան մշակել, անգամ չհասկացան, թե ինչ փոփոխություններ պետք է անեն: Հիմա իրավիճակն այդ առումով չի փոխվել: Նույն տրամաբանությամբ էլ Փաշինյանը ստեղծել է սահմանադրական բարեփոխումների խորհուրդ, որը բացառապես յուրայիններից կազմված մի խունտա է: Բացի պաշտոնյաներից, քաղհասարակության անվան տակ բերել ու բացառապես իր թիմակիցներին է ներառել, անգամ մարդկանց, որոնք իրավաբան չեն, որևէ առնչություն չեն ունեցել սահմանադրական իրավունքի հետ: Այսինքն, մարդիկ, որոնք ոչ միայն իրենց ինտելեկտուալ ունակություններով չեն կարող Սահմանադրություն գրել, այլև չեն կարող անգամ Սահմանադրությունը կարդալ ու հասկանալ, թե ինչ է այնտեղ գրված: Այդ թիմակիցների ու յուրայինների խունտան պետք է իրագործի Ադրբեջանի նախագահի ոչ միայն ցանկությունը, այլև ուղիղ հանձնարարությունը, որը նա ձևակերպել է 2021-ի ապրիլին ու այդ գործընթացն սկսել է հենց դրանից հետո: Այնպես որ, սա հայրենակործան, թշնամու շահերը սպասարկող, թշնամու երկրի ղեկավարի հանձնարարությունը կատարող գործընթաց է: Իր պետականությունը, իր երկիրը սիրող յուրաքանչյուր հայ սա պետք է կենսական խնդիր համարի»,-նշեց մեր զրուցակիցը:

Է. Ղազարյանը ՏԻՄ ընտրությունների, դրանց արդյունքների շուրջ ստեղծված գործընթացի և վերոնշյալ ծրագրի մեջ ևս ուղիղ կապ է տեսնում: Հաշվի առնելով 2020 թ.-ի փորձը՝ նա շեշտեց, որ սահմանադրական փոփոխություններ անցկացնելը իշխանությունների համար լուրջ խնդիր է: «Սահմանադրական փոփոխություններն անցկացնելու համար հանրաքվեում «այո»– ների՝ «ոչ»-ից շատ լինելը բավարար չէ: «Այո»–ների քանակը պետք է ընտրողների ցուցակային թվի 25 տոկոսից պակաս չլինի: Բայց հիմա Հայաստանում ընտրություններին մասնակցությունը, որպես կանոն, շատ քիչ է, ավելին՝ ամեն անգամ նվազում է, իսկ հանրաքվեներին շատ ավելի պակաս է լինում: Եթե անգամ առավել կողմ ձայներ կարողանան ապահովել, բայց անհրաժեշտ ձայների քանակ չապահովեն, ձախողում են: Սա հասկանալով՝ տապալեցին 2020-ի հանրաքվեն՝ անունը դնելով կարանտին: Հիմա էլ են հասկանում նշվածի հնարավորությունը, դրա համար փոխեցին վարչատարածքային բաժանումը, ընտրական համակարգը: Իսկ այն տեղերում, որտեղ իրենց թիմակիցները չեն անցել, վարչական մեթոդներով, կալանավորումներով ամեն ինչ անում են, որ տեղական մակարդակում իրենց ազդեցությունը մեծացնեն: Սա անում են, որ ապօրինություններով, վարչական ռեսուրսով և ընտրախախտումներով տեղական իշխանիկներին մոբիլիզացնելով՝ հանրաքվեում իրենց համար դրական արդյունք ունենան: Հակառակ դեպքում Փաշինյանն Ալիևին ոչ մի պատասխան չի կարող տալ»,-եզրափակեց մեր զրուցակիցը: