«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ Եթե նայում ենք Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ պատերազմի սանձազերծումից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների շղթային, ապա բավական հետաքրքիր պատկեր է բացահայտվում։ Չնայած միջազգային հանրության բոլոր հավաստիացումներին, որ Արցախյան հակամարտությունը պետք է լուծվի միայն խաղաղ ճանապարհով՝ բանակցությունների միջոցով, Ադրբեջանը գնաց ուժային տարբերակով լուծման ուղղությամբ։ Եվ քանի որ ռազմական գործողությունները սկսելուց հետո Բաքուն տեսանելի ճնշում չզգաց իր մաշկի վրա, ավելի սանձարձակ դարձավ իր քայլերում։

Եվ արդյունքում, չբավարարվելով իր ունեցած հնարավորություններով, Թուրքիայի օգնությամբ ռազմական գործողություններում ներգրավեց նաև Սիրիայից ու Լիբանանից բերված վարձկան ահաբեկիչներին։ Ուշագրավ է, որ պատերազմի ողջ ընթացքում թշնամական ուժերն ահաբեկիչների հետ միասին հատուկ թիրախավորեցին Արցախի քաղաքացիական բնակչությանը ու քաղաքացիական ենթակառուցվածքները՝ ստիպելով, որ մարդիկ հեռանան Արցախից, ու էթնիկ զտում տեղի ունենա։

Իսկ պատերազմի ավարտից ու հրադադարի հայտարարության ստորագրումից հետո ադրբեջանական զինված ուժերը ներխուժեցին ՀՀ տարածք՝ զավթելով հայկական դիրքերը և նոր գերիներ վերցնելով։ Ու այսքանից հետո Ադրբեջանի գործողությունները որևէ լուրջ հակազդեցության ու միջազգային հանրության կողմից դատապարտումի չարժանացան։ Արդյունքում Բաքուն քիչ-քիչ համոզվում է, որ ցանկացած հարց կարելի է լուծել միայն իրեն հարմար ձևով՝ ուժային մեթոդով, ու անպատիժ մնալ, դրա համար էլ ավելի ագրեսիվ կեցվածքի է անցնում։ Այս համատեքստում պատահական չէ, որ Ալիևն արդեն հայտարարում է, որ Հայաստանից կոնկրետ ժամկետներ է պահանջում նշել, թե երբ է բացվելու միջանցքը, հակառակ դեպքում սպառնում, որ այն իրենք կարող են բացել ուժային մեթոդներով։ Ուշադրություն դարձնենք, որ սրանով արդեն Ալիևը թելադրում է, թե ՀՀ-ն ինչպես պետք է վարվի իր ինքնիշխան տարածքի հետ։

Թերևս հակառակորդը փորձում է առիթից օգտվել, քանի դեռ Հայաստանն ընդունակ չէ իր տարածքից դուրս շպրտել ապօրինի ներխուժած ադրբեջանական զորքերին։ Բայց հարցն այն է, որ երբ մայիսին ադրբեջանական ուժերը ներխուժեցին ՀՀ տարածք, ինչո՞ւ հենց այդ ժամանակ միջանցք բացելու անվան տակ ավելի չխորացան։ Թերևս նրանք մտավախություններ ունեին հունիսին Հայաստանում կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունների մասով, սակայն արդյունքները նրանց մտավախությունները ցրեցին։ Ու հիմա, երբ Հայաստանում վերարտադրվել են պարտված ու բարոյալքված իշխանությունները, Բաքուն փորձում է բաց չթողնել իր համար բարեպատեհ առիթն ու առաջ մղել սեփական օրակարգը։ Դրա համար էլ պետք չէ բացառել հակառակորդի նոր սադրանքները։ Ընդհանրապես, պատերազմից հետո պետք էր բոլոր ջանքերը ներդնել Հայաստանի անվտանգության համակարգը վերակառուցելու ուղղությամբ, սակայն ժամանակն անցել է, և գրեթե ոչինչ չի արվել այս ուղղությամբ։

Ու փոխանակ իշխանությունները պայմաններ ստեղծեն հայ հասարակության իմունիտետի բարձրացման համար, այն ավելի են բթացնում և թուլացնում։ Ամենաառանցքային խնդիրների վրա կենտրոնանալու փոխարեն, հանրության ուշադրությունն այսօր կենտրոնացած է ասֆալտապատման, ՏԻՄ ընտրությունների ու նմանատիպ այլ երկրորդական խնդիրների վրա։ Հետո էլ քաղաքացիների շրջանում հույսեր են ներշնչում ապաշրջափակման օգուտների վերաբերյալ։ Մի՞թե արդեն պարզ չէ, որ ոչ մի ապաշրջափակում էլ տեղի չի ունենալու, հենց այդ իսկ պատճառով էլ Ադրբեջանը միջանցք է պահանջում Հայաստանից։ Իրականում ճանապարհների ապաշրջափակման թեման հերթական միֆն է, ու դրա տակ թաքնված է Հայաստանի ավելի խոր շրջափակումը և ինքնիշխանության կորուստը։ Իսկ ի՞նչ պետք է առաջին հերթին անի հայկական կողմը Ադրբեջանի մեծացած ախորժակը զսպելու նպատակով։

Հայաստանը պետք է փորձի Ադրբեջանի վրա ավելացնել միջազգային ճնշումը, որը ոչ թե միայն ձևական հայտարարությունների տեսքով կլինի, այլ առարկայական. այս ընթացքում Ալիևն իր վրա որևէ շոշափելի ճնշում չի զգացել, դրա համար էլ հայտարարում է, թե աշխարհը չկարողացավ կանգնեցնել իրենց, ապա ակնարկում, որ այս անգամ ևս նույնն է լինելու։ Այս առումով կարևոր քայլ է, որ ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը հրապարակեց Հայաստանն ընդդեմ Ադրբեջանի գործով միջանկյալ միջոցի կիրառման որոշումը, որով Ադրբեջանին պարտավորեցնում է բռնությունից և մարմնական վնասվածքներից պաշտպանել բոլոր գերիներին, կանխել հայերի դեմ ռասայական ատելության հրահրումը և պատժել հայկական մշակութային ժառանգության հանդեպ վանդալիզմի համար։

Ճիշտ է՝ դատարանի որոշումը մեծ միջազգային արձագանք կարող է ապահովել, սակայն բավարար չէ, քանի որ Ադրբեջանն Ալիևի գլխավորությամբ հանցագործ պետություն է, որը ցեղասպանական հանցագործություններ է իրականացրել Արցախում և ընդհանրապես թքած ունի ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների ու միջազգային նորմերի վրա, ու բոլոր հիմքերը կան այդ երկրին պատժելու ու սանկցիաների ենթարկելու համար։ Ուստի Ադրբեջանի դեմ պետք է օգտագործվեն բոլոր հնարավոր միջազգային հարթակներն ու լծակները։ Սակայն դրա համար անհրաժեշտ է, որ Հայաստանը նոր թափ հաղորդի իր դիվանագիտությանը, օգտագործի իր ունեցած կապերը։

Այստեղ կարևորվում է նաև սփյուռքի հետ միասին օրուգիշեր աշխատանքն ու խորհրդարանական դիվանագիտության դերը։ Իսկ թե դրա փոխարեն ինչով են զբաղված այսօր մեր իշխանությունները, այդ թվում՝ խորհրդարանականները, տեսնում ենք ամեն օր...