Անհեթեթություն է, իհարկե, նիկոլ փաշինյանի հայտարարությունը, օրինակ, Շուշիի՝ 90 տոկոսով ադրբեջանաբնակ լինելու մասին: Ասենք, դա նրա միակ անհեթեթ հայտարարությունը չէ Շուշիի ու ոչ միայն Շուշիի վերաբերյալ: Դրանք նաև ինքնախոստովանական ցուցմունքներ են, որոշակի իմաստով: Բայց դրա մասին՝ վերջում:

Մյուս կողմից, եթե մի փոքր ավելի անհույզ դիտարկենք, ապա նիկոլ փաշինյանը և նրան ձայնակցող հերձվածող-կապիտուլյանտների խառնակույտը մոտավորապես այն դերն են նաև կատարում, ինչ թուրքական սպառնալիքը՝ հայության ինքնապաշտպանական, ինքնապահպանման մղումների վրա: Այն իմաստով, որ թուրքական հայաջինջ ու եղեռնական դրսևորումները հայերից շատերին ստիպում են հիշել, թե իրենք ովքեր են, իսկ որոշ դեպքերում նաև վերհիշել, թե ինչերի են ընդունակ, երբ «դուխլիկ»-փարչակների չեն նստեցնում գլխներին:

Հիմա սրանն ու սրանցն է. բավական էր, որ հերթական տխմարությունը դուրս տային Շուշիի մասին, որպեսզի մարդկանց մի մասը հիշեր, թե ինչ է եղել Շուշին, ինչ պատմություն է ունեցել, ինչ նշանակություն է ունեցել, ինչ արժեք ուներ և ինչ մեծ հաղթանակ էր Շուշիի ազատագրումը 1992-ի մայիսի 8-ին և... որքան ահռելի ցավ ու ծանր կորուստ է նույն Շուշին փաշինյանի կողմից թուրքերին նվիրելը՝ 2020-ի նոյեմբերի 5-9-ին:

Սրանք՝ «քայլոների» այս հակահայ ու մարդատյաց բոլուկը, քաղաքական դիակների ու մարդկային թերմացքի այս թունավոր սիմբիոզը կա՛մ «Պանդորայի արկղն» է բացում ու՝ անընդհատ, կա՛մ «Օվերտոնի պատուհանը»:

Տեսեք, վերցնենք «գերագույն» ապիրատի՝ Շուշիի վերաբերյալ վերջին հայտարարության բաղադրությունը: Ասում է, ի՞նչ է, ուզում եք ասել, որ 90 տոկոսով ադրբեջանաբնակ Շուշին հայկակա՞ն է: Այն, որ սա միտումնավոր խեղաթյուրում է Շուշիի պատմությունը, ձևացնում է, թե ոչինչ չգիտի Շուշիի 1920թ․ հայկական ջարդերի մասին, ոչինչ չգիտի 1920-90 թվականներին Շուշին ադրբեջանաբնակ դարձնելու Բաքվի գործողությունների մասին և այդպես շարունակ, դա դեռ խնդրի մի կողմն է:

Նրա նպատակը, ի դեպ, հնարավոր է հենց այդ սադրանքն է, թերևս: Այդպես «թեման» ավելի արագ է տարածվում: Ու տարածվում է:

Ծավալվում է թեման: Հայհոյախառն, թե առանց հայհոյանքների: Մեկը պարզապես կոպտում է, երկրորդն սկսում է տեղեկանքներ ու պատմական փաստերի հղումներ անել, երրորդը վերցնում է «90 տոկոս ադրբեջանաբնակ»-ի պահը ու գնա՜ց:

Արդեն սկսում են քննարկել, թե էլ որտեղ էին խորհրդային տարիներին ադրբեջանցիներ բնակվում, Հայկական ԽՍՀ ո՛ր քաղաքաներում կամ գյուղերում, Երևանի որ թաղերում: Թեման, ծավալվելով, գնում-հանգում է նաև ադրբեջանցիների կամ թուրքերի հետ նույն բնակավայրերում ապրելուն և այլն, և այլն:

Դա, առհասարակ, տեխնոլոգիական առումով անվանում են «Օվերտոնի պատուհան», պարզ ասած, խոսքը բաց քննարկման համար հանրային բարոյականության տեսանկյունից կարծիքների թույլատրելի շրջանակն է կամ այդ շրջանակի նախանշումը, ավելի ճիշտ: Ի լրումն, թեմայի շրջանառումը հանգեցնում է նաև այն հետևանքին, որ թեկուզ վրդովմունք ու զայրույթ հարուցող ձևակերպումները աստիճանաբար մնում են հանրային ընկալման մեջ կամ քննարկումային տիրույթում՝ դրանից բխող հետևանքներով:

Վերցնենք հերձվածողական այդ կուտոկի մեկ այլ ներկայացուցչի՝ էկոնոմիկայի նախարար «մենյու» Քերոբյանի գրառումը, թե չնայած հունվարի 28-ը ոչ աշխատանքային օր է, բայց ինքն աշխատելու է կամ նման մի բան:

Տեսեք, միտումնավոր շրջանցված է հարցը, թե ինչո՛ւ է հունվարի 28-ը ոչ աշխատանքային օր, չէ՞ որ ոչ շաբաթ է, ոչ էլ կիրակի: Հունվարի 28-ը Հայոց բանակի օրն է: Եվ ահա Հայոց բանակը ծանրագույն պարտության ենթարկած Հայաստանի իշխանությունը զավթած հակահայերի կառավարության ներկայացուցիչը այդպիսի մի գրառում է անում: Դե, իհարկե, ի՜նչ Հայոց բանակի օր, ինչ բան: Իրենք չէ՞ որ հետևողական ջանքերով բանակի գլուխը կերել են, հետևաբար՝ ինչ Բանակի օր, ինչ բան:

Ինչ վերաբերում է կուտոկապետին կամ պարագլխին, ապա Շուշիի ճակատագիրը իսկապես էլ կանխորոշված էր դեռ նախքան պատերազմը: Չէր կարող այս պատերազմում հաղթանակ լինել նիկոլ փաշինյանի գլխավորությամբ, ուղղակիորեն չէր կարող: Մեկը, ով Շուշիի մասին խոսում է անզուսպ ատելությամբ ու ծաղրանքով, թե «դժգույն, դժբախտ քաղաք» էր, հետո էլ խոսում է բացառապես ադրբեջանաթուրքական հորինվածքների դիրքից, թե՝ «90 տոկոսով ադրբեջանաբնակ էր...», ահա այդ մեկը Շուշին արդեն էն գլխից հանձնել էր թուրքին: Պարզապես, իրեն պետք էր դա անել նաև այնպես, որ չեզոքացնի ու շարքից դուրս բերի ամենակարևոր գործոնը՝ Հայոց բանակը:

Բաքվի և Անկարայի այդ հանձնարարությունը նիկոլ փաշալիևը՝ իր առջև սողացող անարժանապատիվ «գեներալների», իրեն պաշտող ապուշների (մեղմ ասած) աջակցությամբ, իսկապես էլ «փայլուն» է իրականացրել:

Արմեն Հակոբյան