Հայկական բանակը միաժամանակ կռվել է 4 հակառակորդի դեմ՝ Ադրբեջանի, Թուրքիայի, միջազգային վարձկանների և Փաշինյանի իշխանության։ Բացառիկ հերոսական բանակ ունեինք։ Դրսում սա ֆիքսել են, ու մեր հանդեպ դեռ պահպանվող հարգանքի նշույլները պայմանավորված են դրանով։

Կասեցնել ընթացքը

Ժամանակն է՝ բացատրել հայ ժողովրդին, որ կատարվածից հետո մենք, մեծ հաշվով, ունենք երկու ընտրություն.

1. Վերածվել թուրքական բիզնեսը, թուրքական կապիտալը և թուրք տուրիստին սպասարկող մի 2 միլիոնանոց միավորի. նախագծի հեղինակ՝ գործող իշխանությունն իր արբանյակներով։

2. Դնել ավելի բարձր նպատակներ ու մեծագույն ջանքերով, հետևություններ անելով, փորձել կառուցել պետություն և վերականգնել մեր արժանապատվությունը. նախագծի հեղինակ՝ նոր, առաջադիմական, ազգային հասարակական հոսանքի հիմքի վրա կառուցվելիք սոլիդ իշխանություն։

Ջաբրայիլից մինչև Որոտան ողբացինք, հանդուրժեցինք, մեղադրեցինք, բայց այդպես էլ չկարողացանք ճիշտ ձևակերպել կորստի էությունը։
Մենք Արցախում կորցրել ենք պետականություն, իսկ պետականություն կորցնելուց հետո լինում են շղթայական աղետներ՝ արտագաղթ, պատմամշակութային ժառանգության ոչնչացում, էֆեկտիվ գենոֆոնդի կորուստ։

Արցախի պետականության կորստից հետո Հայաստանը վերածվել է կիսաճանաչված պետության։ Մենք ունենք պետականության 50 տոկոսի կորուստ և դեռևս չենք կարողանում ընթացքը կասեցնել։

Մի´ վիճեք

Վիճել նրանց հետ, ովքեր կատարվածից հետո պաշտպանում են Փաշինյանին, ամենաանիմաստ գործն է, որ կարելի անել Հայաստանում։ Վիճեք Տեր-Պետրոսյանի, Ս. Սարգսյանի, Քոչարյանի, Մ. Մինասյանի, Վ. Մանուկյանի և այլոց ասածների շուրջ, նրանց կողմնակիցների հետ, բայց ոչ երբեք՝ Փաշինյանի։ Դա անպատվաբեր է թե´ անձնական մակարդակում, թե´ կորսված և կորսվող պետականության հանդեպ։ Հրապարակված փաստերից հետո ի՞նչ քննարկես, ի՞նչ խոսես։ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Զասի նամակից հետո ի՞նչ խոսես. եթե բանական մարդ ես, ապա հասկանում ես, որ սեպտեմբերին եղել է մեկ պարզ ընտրություն՝ գործընկերների միջոցով թույլ չտալ պատերազմ կամ ունենալ պատերազմ։ Ու 5 հազար զոհը, 10 հազարից ավելի հաշմանդամ, անդամալույծ դարձած տղերքը, անհետ կորածները, գերիները, կորսված քաղաքներն ու գյուղերը հենց ա´յդ ընտրության հետևանքն են։ Ընտրության հեղինակը հստակ է, և նույնքան հստակ է, որ նրան սատարողի հետ անիմաստ է խոսել՝ ի´նչ ֆորմալ մոտիվացիայով էլ նա կսատարի ընտրության հեղինակին։

Արագ ընտրությունների անիմաստությունը

Երբ ժողովուրդը և պետական համակարգը շոկի մեջ են, երբ քո սահմաններն ամեն օր փոփոխվում են, երբ զոհվածների ո´չ իրական թիվը գիտենք, ո՛չ տեղը, երբ հիվանդանոցներում ունես մի քանի հազար ծանր վիրավոր սերունդ, խոսել ընտրության մասին՝ անիմաստ է։ Սա լինելու է Չընտրություն։ Սա չի բերի հանգուցալուծման, սա լրիվ այլ զարգացումների խթան կդառնա։ Արագ ընտրության գաղափարի հեղինակն իր արբանյակների համար թերևս ճիշտ դերակատարում է որոշել՝ պետության համախմբված գերեզմանափորի կարգավիճակը։

Մենք 26 տարի որևէ համապետական ընտրության ժամանակ Արցախի հակամարտությունը չենք ունեցել որպես թիվ 1 քննարկումային թեմա։ Սա այն դեպքում, երբ սահմանին ողջ երկայնքով երկու հակառակորդ զորք խրամատներում իրար դեմ էին կանգնած՝ ամբողջ 26 տարի։ Սա պետական աննորմալություն էր, որը մի պահի պետք է վերջանար. և վերջացավ Փաշինյանի հայտնվելով ու աղետով։

Հիմա մենք նոր ընտրության առաջ ենք՝ հեշտությամբ լինել թուրքական վիլայե՞թ, թե՞ դժվարությամբ՝ արժանապատիվ պետություն։
Հիմա, նույնիսկ այսքանից հետո, մենք դարձյալ չենք ուզում կամ չենք կարողանում խոսել սրա մասին։ Սա նույնպես պետական աննորմալություն է, որը դարձյալ ունենալու է կանխատեսելի վերջաբան։

Ն. Փաշինյանի ամենամեծ հանցանքը

Ամենամեծ հանցանքն այն է, որ նա ինքն իր մեջ չէր բացառել պատերազմը։ Նա իր գլխում ու որպես երկրի ղեկավար՝ պատերազմը համարել է հարցի հնարավոր լուծումներից մեկը։ Նախկին բոլոր նախագահները լայնմասշտաբ պատերազմը սկզբունքորեն բացառում էին։ Սա՝ չէ, այդ պատճառով էլ եղավ պատերազմը։ Արդյոք դա եղավ 5 միլիարդի արդյունքո՞ւմ, թե՞ անհատական տհասության, հետևանքների առումով քիչ նշանակություն ունի։

Նա մինչ այս պահն այդպես էլ չի գիտակցել խաղաղ ճանապարհով, բանակցությունների միջոցով դժվար լուծումների և նույն բանը արյունոտ պատերազմի, հազարավոր զոհերի ու ավերածությունների, կապիտուլյացիոն պայմաններով անելու տարբերությունը։ Նա պարզապես չի հասկանում։ Ցավոք, մեր պետական ինստիտուտները անգործունյա գտնվեցին ու չբռնեցին պատերազմ տանող նրան ձեռքը, հասարակության որակը թույլ չտվեց բռնելու նրա ձեռքը, թիմակից բարձր պաշտոնյաները՝ պետական ինֆանտներ էին ու չբռնեցին նրա ձեռքը։ Իսկ նրան թվաց, որ միայնակ կարող է որոշել պետության ճակատագիրը ու մի ամբողջ սերունդ տանել պատերազմի։

Փաստը, որ սեպտեմբերի 27-ից (ոչ՝ նոյեմբերի 9-ից) Փաշինյանը դեռ համարվում է Հայաստանի ղեկավարը և հասարակությունը չի լուծել խնդիրը, ստիպում է մտածել հասարակության մի զգալի հատվածի լատենտ որոշման մասին՝ հարմարվել թուրքական վիլայեթի հեռանկարին։

Իսկ եթե հանկարծ լինեն ընտրություններ, և այս կամ այն կերպ Փաշինյանը մնա քաղաքականության մեջ, ապա հայ ժողովրդի վերջնական որոշումը կարձանագրվի ի լուր աշխարհի։

Հայաստանում մնացած 1.8-2 մլն-ը բարեխղճորեն կսպասարկեն թուրքական էքսպանսիան։ Այս սցենարը կյանքի է կոչվելու հաշվված տարիների ընթացքում։
Հայ ժողովուրդն, իհարկե, դեռ մի կես դար կշարունակի տաղանդավոր անհատներ տալ աշխարհին, բայց նրանք կձևավորվեն ռուսական, արևմտյան միջավայրերում և կներկայացնեն այդ պետությունները։

Ազգային վերելքի բանաձևը

Բոլոր դժվարություններով, բոլոր կորուստներով հանդերձ՝ դեռ կա ճանապարհ, որը թույլ կտա՝ վերականգնել պետականությունը, վերականգնել ազգային արժանապատվությունը։ Սա կլինի խաղաղության և հեռանկարի որոշումը։

Միայն այդ դեպքում մենք կկարողանանք համակեցության ճիշտ բանաձևեր գտնել մեր բոլոր հարևանների հետ և բաց սահմանների, ակտիվ շփման ու միգրացիոն հոսքերի պայմաններում մնալ արժանապատիվ ու սեփական պետության սահմաններում արժեք ստեղծող ժողովուրդ։
Եվ հենց այդ դեպքում ու միայն այդ դեպքում Ռուսաստանը խնդիր կդնի՝ մեզ հետ ապահովելու տարածաշրջանի ստրատեգիական բալանսը։

Ինչի՞ց սկսենք արժանապատվության մեծ ճանապարհը։ Ինչպես ցանկացած բարդ ուղի, այն սկսվում է պարզ քայլից՝ վանե´ք Փաշինյանին։ Ձե´ր մեջ վանեք նրան, Ձեր մեջ որոշեք, որ նա չի կարող լինել վարչապետ, չի կարող գնալ ընտրությունների, չի կարող լինել քաղաքականության մեջ... Դա կլինի առաջին քայլը, որից հետո մենք միասին, իրար օգնելով, կգնանք բարդ ճանապարհով՝ վերականգնելու մեր պետականությունը և մեր արժանապատվությունը։ Պատմականորեն ճիշտ կլիներ, որ առաջին քայլն արվեր մինչև 2021 թվականը, և այդ դեպքում մենք տարին կսկսեինք դժվար վերելքի փուլից։ Բայց, մի կողմ թողնելով օրացույցի պայմանական թվերը, մենք դա պետք է փորձենք անել հնարավորինս արագ։ Մենք միասին շատ դժվար մի խնդիր ունենք՝ ձևակերպել Հայաստանի վերելքի բանաձևը։ Այս խնդրի շուրջ եթե կարողանանք ձևավորել իսկական հարթակ, իսկական էլիտա և իսկական իշխանություն, ապա վերջապես կմտնենք 21-րդ դար։ Հայաստանը վերելքի տանող ազգային նախագիծը հայկական աշխարհի նոր խնդիրն է։

Վահե Հովհաննիսյան

Այլընտրանքային նախագծեր խումբ