Հարկավ, դեռ գալու է այն օրը, երբ ատյանի առաջ կանգնած նիկոլ փաշինյանը և նրա հանցակից-գործակիցները հարկադրված են լինելու պատասխանել մեղադրող-դատախազի հարցերին: Բայց մինչ դա լինի, կարծում ենք, արժե թեկուզ հպանցիկ հետադարձ հայացք նետել փաշինյանական իշխանության նախընթաց շրջանին, օրինակ, արտաքին-քաղաքական ասպարեզում: Ի՞նչ մոտեցումներ էին առաջին պլան մղվում, ի՞նչ խնդիրներ էին դրվում, ի՞նչ շեշտադրումներ էին արվում նախքան պատերազմը այս «թավշյա», երկրակործան իշխանության կողմից:

Այսպես կոչված «հեղափոխությանը», իսկ իրականում անարյուն հեղաշրջմանը կամ իշխանազավթմանը անմիջապես հաջորդած շրջանում նիկոլ փաշինյանն ու իր «քայլակիցները» գերազանցապես «թավիշի» բրենդավորմանն էին լծվել:

Կներեք հիշեցնելու համար, բայց «թավշյա, ոչ բռնի, ժողովրդակա՜ն հեղափոխության» ու դրա՝ իբր աննախադեպ, աշխարհում երբեք չտեսնված (հիմար պնդում՝ գոնե 20-րդ դարի պատմությանը տեղյակների համար) իրադարձություն լինելը դարձավ այդ փողոցային պայքարը ու, ցավոք, նաև Հայաստանը ներկայացնող նիկոլ փաշինյանի գրեթե բոլոր ելույթների մեխը: Ըստ որում, միջազգայիտն ամենաբարձր ամբիոններից ունեցած ելույթների, լինի ՄԱԿ-ը, թե ԵԽ ԽՎ-ն:

Արտաքին խաղացողների համար էլ մի կարճատև ժամանակահատված սկսվեց «հարսնատեսի» գործընթաց, միջազգային տարբեր լիդերներ, լիներ դա Ֆրանսիայի նախագահը, թե Գերմանիայի կանցլերը, փորձեցին հասկանալ, թե Հայաստանում այդ ով է կոնկրետ եկել իշխանության, ինչ է իրենից ներկայացնում: Տեսան, հասկացան, գնահատեցին: Ի վերջո, քաղաքականապես թրծված ու փորձառու գործիչների համար փաշինյանի նման անհավասարակշիռ, իմպուլսիվ, մակերեսային և փուչ կերպարների բուն էությունը արագորեն պարզելն ու նկատելը խնդիր չէ:

Գործնական իմաստով, համարվելով Ամերիկայի կամ Արևմուտքի թեկուզ անուղղակի դրածո, փաշինյանը կարողացավ արագորեն սառեցնել կոնկրետ Եվրոպայի հետ հարաբերությունները: Օրինակ, «նախկին հանցավոր» ռեժիմից ժառանգություն ստանալով «Արևելյան գործընկերության» վերաբերյալ բավականին նպաստավոր պայմանագիր, փաշինյանական իշխանությունը «հաջողացրեց» հնարավորինս ձգձգել այդ պայմանագրով նախատեսած մի շարք կոնկրետ ենթածրագրեր: Դա, իհարկե, հարաբերություններ լավացնելու ամենից ընդունելի ձևը չէ:

Լավ, իսկ ի՞նչ էր կատարվում ավանդական դաշնակիցների հետ կապված:

Ռուսաստանի ղեկավարությունն, իհարկե, բոլոր հիմքերն ուներ նիկոլ փաշինյանին չվստահելու, ավելին, նրան ու նրա գլխավորած իշխանությանը հակառուսական ընկալելու համար: Թե՛ անձամբ նիկոլ փաշինյանը, թե՛ նրա անմիջական զինակիցները, որոնք բարձր պաշտոններ ստացան, ընդդիմադիր եղած շրջանում ամեն ինչ արել էին՝ այդպիսին ընկալվելու համար: Ու այս պատերազմի օրերին մեկ անգամ չէ, որ ռուսական տարբեր մեկնաբաններ այդ փաստերը հիշեցնում ու երեսով էին տալիս:

Բայց հարցը միայն անցյալը չէ: Արդեն իշխանավոր նիկոլ փաշինյանին թվաց, թե իր պրիմիտիվ ու գեղջկամիտ շողոքորթությամբ կարող է, օրինակ Պուտինի նման «եփված-թրծված» միջազգային կարգի լիդերին սիրաշահել: Հանրագումարում՝ «շահեց» Պուտինի խորին արհամարհանքն ու զզվանքը, որը նա, «կա-գէ-բէ»-ական իր պրոֆեսիոնալ փորձառությամբ անգամ, անկարող էր թաքցնել և դա նկատելի էր նույնիսկ տեսախցիկների առաջ արարողակարգային ձեռքսեղմումների ժամանակ:

Գործնական առումով, չնայած նիկոլ փաշինյանը կաշվից դուրս էր գալիս՝ Ռուսաստանին գերհավատարիմ երևալու համար (Սիրիա հայկական ստորաբաժանում ուղարկել և նման բաներ), բայց քանի որ ավելի մեծ հանձնառություն ու առաքելություն ուներ, սկսեց հետևողականորեն «քանդել» հայ-ռուսական հարաբերությունները:

Մեկ-երկու հիշեցում՝ ՀԱՊԿ Գլխավոր քարտուղար Յուրի Խաչատուրովի դեմ փաշինյանի արշավանքը, որը խայտառակ եղելություն էր ՀԱՊԿ-ի համար, Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի դեմ նաև անձնական վրեժխնդրությամբ պայմանավորված հետապնդումը, առհասարակ՝ հայ-ռուսական հարաբերությունների կողմնակից ուժերի դեմ փաշինյանական իշխանության հալածանքներն ու հակառակը՝ հակահայ և հակառուսական «սորոսական» թափոնին պետության ղեկավարման մեջ ներգրավելը: Նշվածներից յուրաքանչյուրը բավարար էր՝ հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ փչացնելու համար: Իբր դա քիչ էր, փաշինյանն ամբարտավանորեն հորդորեց ՌԴ ԱԳ նախարար Լավրովին, որ նրա ներկայացրած երկիրը հարմարվի հայկական նոր, «թավշյա» իրողություններին»: Դե, նրանք էլ լա՜վ «հարմարվեցին», որի հետևանքն այն է, որ անձամբ նիկոլ փաշինյանն ու նրա ներկայացրած «իշխանությունը» Ռուսաստանի համար ավելին չեն, քան Պուտինի մամուլի քարտուղարի օգնականի համակարգչային մկնիկի տակդիրը: Համաձայն եմ, տակդիրն ավելի արժեքավոր է:

Եվս երկու, եթե ոչ դաշնակից, ապա առնվազն՝ բարեկամական երկրների հետ հետևողականորեն հարաբերությունները փչացնելու մասին: Մեծն ստրատեգ նիկոլ փաշինյանը Հայաստանը տարավ ու մտցրեց «կրոնական ազատության Ալյանսի» մեջ, որն, ինչպես հավաստում են փորձագետները, ԱՄՆ կողմից նախաձեռնած կառույց է Չինաստանի վրա ճնշում գործադրելու համար: Հասկանալի է, որ դրանից հայ-չինական հարաբերությունները չջերմացան: Մինչդեռ, օրինակ նույն Չինաստանն էլ ԱԹՍ-ներ և դրանց դեմ պայքարի միջոցներ ունի... Չշարունակենք, պարզ է երևի ակնարկը:

Հայաստանը, ավելի կոնկրետ՝ նիկոլ փաշինյանը բռնեց ու, կարելի է ասել՝ պատերազմի նախաշեմին որոշեց դեսպանատուն բացել Իսրայելում: Ավելի արդյունավետ վնասել հայ-իրանական հարաբերությունները, երևի դժվար էր...

Իսկ վաղը պատերազմ էր... Ու այդ ամենի հետևանքները իրենց լիովին զգացնել տվեցին: Հայաստանը, փաշինյանի հետևողական քանդարարության հետևանքով պատերազմի նախաշեմին հայտնվեց դաշնակիցներին ու բարեկամներին կորցրած, նոր բարեկամներ ձեռք չբերած վիճակում, մեծ հաշվով՝ արտաքին մեկուսացման պայմաններում:

Հետադարձ հայացքով դիտարկումը թույլ է տալիս ասել, որ այդ ամենը ոչ թե կամ ոչ այնքան անփորձության, մակերեսայնության կամ տգիտության հետևանք է, այլ բավականին հմտորեն գծված, հաշվարկված ծրագիր: Համենայն դեպս, հիմա այդ տպավորությունն ավելի ու ավելի է ամրապնդվում:

Արմեն Հակոբյան