Ուղիղ 29 տարի առաջ, այս օրը, ժողովրդական պատգամավորների՝ Լեռնային Ղարաբաղի մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհուրդների՝ բոլոր մակարդակների խորհուրդների պատգամավորների մասնակցությամբ Ստեփանակերտում հրավիրված համատեղ նստաշրջանում ընդունվեց շրջադարձային որոշում՝ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակման մասին»:

Շատերը հաճախ այն նշում են որպես Արցախի անկախության հռչակագիր, իսկ արդեն ավելի քան երկու տասնամյակ սեպտեմբերի 2-ը նշվում է որպես Արցախի Հանրապետության օր: Հայաստանի, Արցախի ղեկավարները տարբեր գործիչներ, քաղաքական, հասարակական նկատելի դեմքեր հանդես են գալիս շնորհավորական ուղերձներով, հայտարարույթուններով: Տոն է, մի խոսքով: Ամենակարևոր տոներից մեկը՝ Արցախի պաշտոնական տոնացույցում և, առհասարակ, բոլոր հայերի համար, ում միևնույն չէ իր հայրենիքի ճակատագիրը:

ԼՂՀ հռչակման մասին որոշումը, եթե կուզեք՝ Անկախության հռչակագիրը, Արցախի ինքնորոշման անկյունաքարային փաստաթղթերից է, ըստ որում, այն ժամանակ եղած խառը իրավիճակում և 1991-ի սեպտեմբերի 2-ի դրությամբ գործող ԽՍՀՄ օրենսդրության և միջազգային նորմերին լիարժեք համապատասխան, ըստ այդմ՝ իրավական տեսանկյունից ուղղակի անխոցելի: Ի լրումն ամենի, փաստաթուղթը առավել քան հստակ արտացոլում է այն առանցքային միտքը, որ Արցախը չի կարող լինել ու այլևս չի լինի Ադրբեջանի կազմում, թեկուզ, որպես ինքնավարություն, ինչպիսի կարգավիճակ ուներ խորհրդային տարիներին, չնայած ԼՂՀ հռչակմամբ սահմանված Շահումյանի շրջանը տակավին օկուպացված է ագրեսորի կողմից:

Կյանքի հետագա ընթացքը, ադրբեջանական իշխանությունների կողմից սանձազերծած պատերազմը և ագրեսիան ցույց տվեցին, որ անխոցելի է ոչ միայն ԼՂՀ հռչակման հիմնարար փաստաթուղթը, այլև անխոցելի է Արցախն ինքնին՝ ամրապնդված հայության միասնական կամքով, համախմբվածությամբ և մեկտեղված ջանքերով: Մեծ զոհողություններով է ներծծված այսօրվա կարևոր տոնի խորհուրդը: Տոն, որը նշում ենք Արցախի, ասել է թե՝ Հայոց պետականության գոյության համար զոհվածների հիշատակի և հաղթանակը կերտած ռազմիկների առջև խոնարհումով: Տոն, որը նշելիս կարևոր է նախորդների ներդրման ու նվիրման արժևորումն ու գնահատանքը:

Հատկապես այսօ՛ր էական է այդ ամենի գիտակցումն ու խորքային ընկալումը:

Ինչո՞ւ հատկապես այսօր, ավելի ճիշտ՝ մեր օրերում: Շատ կցանկանայի սխալվել ընդհանուր տպավորության ու զգացողությունների մեջ, բայց 1994-ի մայիսին հրադադարված պատերազմից ի վեր ներկա ժամանակները թերևս ամենից տագնապահարույցն են:

Մի կողմից՝ Հայաստանի «հեղափոխական» իշխանությունն է արդեն երկու տարի, հատկապես իշխանության գալու առաջին շրջանում, հանդես գալիս հակասական, երբեմն՝ իրարամերժ, հաճախ՝ պարզապես վտանգավոր հայտարարույթուններով: Տարօրինակ է, բայց, այսօր էլ, օրինակ, պարոն Փաշինյանը գրել է, թե Արցախը հռչակեց իր անկախությունը Խորհրդային Միությունից: Թերևս որոշ առաջխաղացում կարելի է համարել, որ այս անգամ չի նշվել, թե՝ Արցախը հռչակեց իր անկախությունը Ադրբեջանից...

Չնայած, դրանք հարաբերականորեն ավելի «անմեղ» բաներ են, քան նախորդած տարաբնույթ հայտարարությունները:

Է՛լ ավելի անհանգստացնող է այն, թե ինչպիսի ջանադրությամբ են իշխանության եկած «թավշյաները» ձգտում Արցախը ներկայացնել որպես մարզ: Ասենք, ձգտելը ո՞րն է, մի քանի անգամ նման կոպիտ դրսևորումներ եղել են իշխանական շրջանակներից:

Ամենից մտահոգիչն այն է, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակումից ի վեր Արցախը չի ունեցել այսքան թույլ, այսքան հնազանդ իշխանություն, ինչպիսին ունի այսօր: Գործող նախագահ Արայիկ Հարությունյանը, չնայած այն բանին, որ ընդամենը մի քանի ամիս է, ինչ ընտրվել և պաշտոնավարում է, արդեն մի քանի անգամ բացարձակ հնազանդության և քծնանքի ցուցադրական դրսևորումներ է ունեցել Նիկոլ Փաշինյանի հանդեպ:

Դժվար է ասել, դա գալիս է այն բանի՞ց, որ իրականում այդ երկուսը չեն վստահում միմյանց, թե՞ Արցախի ներկայիս նախագահը ձգտում է «պապից ավելի կաթոլիկ» երևալ: Բայց փաստն այն է, որ Արցախի նախագահի պաշտոնն ստանձնելուն պես, կարելի է ասել, քայլեր ձեռնարկվեցին, որպեսզի Արցախի տարածքում չհեռարձակվի Հայաստանի ոչ իշխանական լրատվական հեռուստաալիքներից մեկը: Թե ինչպե՞ս «փաթեթավորեցին« այդ որոշումը, էական չէ:

Ոչ պակաս անախորժ ու տագնապալի նստվածք թողեց աղմկահարույց պատմությունը՝ ՀՀ ԱԱԾ նախկին ղեկավարի գլխավորած կուսակցության ներկայացուցիչներին Ստեփանակերտում ընդունել-չընդունելու հետ կապված...

Դրանք, իհարկե, ճակատագրական դեպքեր չեն, բայց բնութագրական են՝ հետագա ընթացքի ու ղեկավարի բնույթի առումով:

Տոնը՝ տոն: Բնականաբար շնորհավորում ենք ու միանում մաղթանքներին՝ հավելելով և այսպիսի ցանկություն, որ Արցախի Հանրապետության երրորդ տասնամյակի առաջիկա տարվա ընթացքում հնարավորինս մարվեն այսօր եղած տագնապներն ու նորերը չավելանան դրանց:

Արմեն Հակոբյան