Դամասկոսի հայոց թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. Արմաշ եպս. Նալբանդյանն անդրադարձել է ՀՀ Դպրոցներում իրականացվելիք բարեփոխումների շրջանակում Հայ եկեղեցու պատմություն առարկան այլ առարկաների մեջ ներառելու հնարավորությանը։ Նա մասնավորապես գրել է․

«Հայաստանում քննարկման նյութ է դարձել դպրոցական ուսումնակրթական ծրագրում Հայ Եկեղեցու պատմություն առարկան: Հայաստանի Կրթության Նախարարության կատարած ուսումնակրթական ծրագրի բարեփոխումներում Հայ Եկեղեցու պատմություն առարկան Հայաստանի դպրոցական ուսումնակրթական ծրագրից ջնջելու որոշման լույսի տակ, վերջին օրերին այս քննարկումը սաստկանալով հուզում է բազմահազար հայրենի ուսուցիչների, դաստիարակների, աշակերտների և ծնողների:

Այս հուզումը, դուրս գալով Հայաստանի սահմաններից, փոթորկել է նաև սփյուռքի շատ նախանձախնդիր հայորդիների հոգին: Հայաստանը մեր բոլորին սրտի մեջ է՝ իր պետականությամբ, եկեղեցիով, ազգային և մանավանդ հոգևոր արժեքներով:

Հայաստանի հետ կապը էական և գոյութենական նշանակություն ունի ամեն մի սփյուռքահայի համար: Այս կապը էական է նաև մայր հայրենիք Հայաստանի համար: Այդ իսկ պատճառով սփյուռքի եկեղեցական ու հայկական մշակութային և հայրենակցական միությունները կարելին և անկարելին են անում այս կապը ստեղծելու և այն ամուր պահելու համար: Այս գիտակցությունը և դրա անհրաժեշտությունը կենսականորեն փոխանցվում են մատղաշ սերնդին՝ նրա մեջ բոցավառելով հայրենասիրություն ու ազգասիրություն:

Հետևաբար սփյուռքի կառույցները կազմակերպում են ուխտագնացություններ, որոնց միջոցով մեծ և փոքր, տարեց և երիտասարդ մասնակցում են կրթական, մշակութային, ազգային, մարզական և այլ համահայկական միջոցառումների և հանդիպումների:

Սփյուռքի և Հայաստանի մանուկների և երիտասարդների հանդիպումները վառ ապացույց են, թե ինչնքա՜ն կարևոր է նաև Հայ եկեղեցու պատմության իմացությունը:

Արդարև, այստեղ ցանկանում եմ անձնական վկայություն մեջբերել: Տարիներ շարունակ Սիրիա և Դամասկոս էին այցելում Հայաստանցի պատանիներ և երիտասարդներ՝ արևելյան ինստիտուտում ուսանելու արաբերեն լեզու և գրականություն: Ուսանողները ամեն առիթ օգտագործում էին այցելելու տեղի հայկական միություններ և եկեղեցի: Ես հաճախ առիթ եմ ունեցել եմ հանդիպելու իրենց հետ և մտերմիկ զրույցներ ունենալու: Մեր զրույցների ընթացքում նկատել եմ, թե ինչպես էին երիտասարդները խեղճանում, երբ զգում էին, թե տկար են իրենց ազգային եկեղեցու պատմության, ավանդության և հոգևոր քրիստոնեական գիտելիքներով:

Դեռ ավելին, տեղացի երիտասարդները զարմանում էին, թե ինչպե՞ս Հայաստանից եկող երիտասարդները այսպիսի կարևոր գիտելիքներին չեն տիրապետում: Պատճառը պարզ է. ավագ երիտասարդները առիթ չէին ունեցել դպրոցական իրենց ուսումնառության ընթացքում Հայ Եկեղեցու պատմությանը ծանոթանալու:

Ահավասիկ այստեղ է կայանում Հայ Եկեղեցու պատմության իմացության կարևորությունը հայ երիտասարդի համար: Ուստի հաստատում եմ, թե Հայ Եկեղեցու Պատմության իմացությունը Սփյուռքի և Հայաստանի հայ դպրոցականներին կամրջող ամենակարևոր գրավականներից է։

Հետևաբար սփյուռքից հայրենի մեր պետությանը կհայտնեմ իմ մտահոգությունը և վրդովմունքը՝ Հայ Եկեղեցու պատմության առարկան Հայաստանի դպրոցական ուսումնակրթական ծրագիրից հանելու առնչությամբ: Եվ ուղղում եմ հետևյալ հարցադրումները.

1.Ի՞նչն է նպատակը այսպիսի կարևոր ուսումնական առարկան ուսումնակրթական ծրագրից հանելու համար։

2.Ինչո՞ւ առիթ պիտի տրվի տարբեր մակարդակներով եւ Facebook-յան հարթակում քննարկել այս առարկայի կարևորությունը: Այսինքն ի՞նչ: Ի՞նչ արդյունքի պիտի սպասենք: Արդյոք չկա՞ն մարդիկ, որոնք գիտակցում են առարկայի կարևորությունը։

3.Արդյոք չմնացի՞ն գիտակից Կրթության Նախարար, Փոխնախարար, ուսումնակրթական վարչության տնօրեն, ուսուցիչ, դպրոցի տնօրեն, որոնք սպասում են ժողովրդային արձագանքի:

4.Ասվում է, թե դասավանդումը ծանրաբեռնում է աշակերտի դասացուցակը: Անհեթեթ մտածելակերպ: Նույն տրամաբանությամբ կարելի է խոսել այլ առարկաների մասին:

5.Ուրեմն հանե՞նք նաև ֆիզիկան, որովհետև ֆիզիկոս դարձող աշակերտների տոկոսը շատ չէ: Ուրեմն հանե՞նք նաև թվաբանությունը, որովհետև մաթեմատիկոս դարձող աշակերտների տոկոսը շատ չէ: Պատասխանը միանշանակ է. Ո՛Չ: Անշուշտ, ոչ: Այս բոլոր առարկաներն անհրաժեշտ են կրթության և դաստիարակության համար: Որովհետև դպրոցը միայն գիտելիքների ուսումնառության վայր չէ տուն չէ, այլ նաև մարդակերտումի օջախ է:

6.Հայ Եկեղեցու պատմություն առարկան դասավանդում է Հայաստանյաց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու ավանդությունները, քրիստոնեական վարդապետությունը եւ այլն: Այս չի կարող և չպետք է ձուլվի այլ առարկայի հետ: Նոյնիսկ հայ ժողովրդի պատմություն առարկայի հետ:

7.Կարևորության պարզ շեշտադրումով պետք է հաստատվի, օրինակ՝ Գրիգոր Լուսավորիչը պատմական ա՞նձ է միայն, թե՞ նաև Հայ Ժողովրդին Սուրբ Հայրապետն է: Եղիշեի պատմությունը միայն վարդանանց ճակատամարտի պատմությու՞նն է, թե՞ նաև Սուրբ Վարդանանց վարքաբանությունը: Սուրբ Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան Ողբերգությունը» միջնադարյան գրականության գոհա՞ր է միայն, թե՞ նաև աղոթագիրք:

8.Հայ Եկեղեցու պատմություն առարկայի դասավանդումը հայ աշակերտին կապում է իր անցյալի ավանդությանը։

9.Միայն Հայ Եկեղեցու պատմության ու կրոնի միջոցով աշակերտը կսովորի գեղեցիկը սիրել, ներողամիտ լինել, կսովորի Ավետարանի քրիստոնեական արժեքների մասին: Այս արժեքները մերն են՝ մեր նախնիներից ավանդված: Մեր նախնյաց արժեքները իմն են՝ իբրև եկեղեցական, Կրթության Նախարարինն են՝ իբրև պետական այր, դպրոցի տնօրենինն ու ուսուցչինն են։

Արևելքում, մասնավորապես Սիրիայում կան հայկական դպրոցներ և վարժարաններ: Ինչպես պետական դպրոցներում, այնպես էլ Հայկական դպրոցներում դասավանդվում են Սիրիայի Կրթության նախարարության կողմից հաստատված առարկաները: Եթե ընդհանրապես դպրոցական գիտելիքների ուսուցումը ապահովվում է պետական դպրոցներում, ապա ինչո՞ւ եք հավելյալ ճիգերով հայկական դպրոցներ բացում: Արդ, երբ ահռելի ջանք և նյութական միջոցներ են ծախսվում հայկական վարժարանների դռները բաց պահելու համար, որպեսզի գեթ մեկ դասաժամ ավելացնելով հայ աշակերտին տրվի հայ լեզվի, պատմության եւ կրոնի մասին գիտելիք, արդյոք ինչի՞ մեջ է կայանում հայ դպրոցի կարևորությունն ու անհրաժեշտությունը: Միայն մեկ բանի մեջ: Հայ մանուկին կրթել հայեցի, հայոց լեզվի ու պատմության և մանավանդ հայ եկեղեցու պատմության, ավանդության և հայ կրոնի գիտելիքներով:

Ուստի հայ դպրոցը միայն մարդակերտումի օջախ չէ, այլ նաև ու մանավանդ քրիստոնյա հայակերտումի օջախ է: Եթե Սիրայում այսպես է, ինչո՞ւ Հայաստանում ևս այսպես չպիտի լինի։

Հետևաբար, գիտակցենք Հայ Եկեղեցու պատմություն առարկայի կարևորությունը և պահենք ուսումնակրթական ծրագրի մեջ»: