Անցյալ շաբաթ կյանքի ապահովագրերի տերերի հայ ժառանգների փաստաբանները ծանրակշիռ պատասխան են ներկայացրել գերմանական ապահովագրական ընկերությունների` դաշնային վերաքննիչ դատարանից վերաքննություն պահանջող միջնորդության դեմ: ԱՄՆ 9-րդ շրջանի դաշնային վերաքննիչ դատարանի երեք անդամների կազմը մեծամասնությամբ որոշում էր կայացրել հօգուտ հայերի չվճարված պահանջների հետապնդման իրավունքի` վերանայելով այդ նույն դատավորների կազմի մեծամասնության ավելի վաղ կայացրած որոշումը:

Հայ փաստաբանների պատասխանը ջախջախիչ հարված հասցրեց ոչ միայն գերմանական ապահովագրական ընկերություններին, այլև Թուրքիայի Հանրապետությանը, որն անամոթաբար «դատարանի բարեկամ» խնդրագիր էր ներկայացրել` ի պաշտպանություն գերմանական կողմի: Զավեշտալի է, որ գերմանական ընկերությունների դեմ հայցն առարկել էր ոչ թե Գերմանիան, այլ Թուրքիայի կառավարությունը:

Հայ հայցվորները Վերաքննիչ դատարանից պահանջել են մերժել վերաքննության համար ներկայացված գերմանական միջնորդությունը: Գերմանական կողմն իր վերաքննիչ բողոքը հիմնավորել էր` վիճարկելով, որ ապահովագրական ընկերությունների դեմ պահանջ ներկայացնելու վերջնաժամկետը երկարաձգելու Կալիֆորնիայի նահանգի օրենքը հակասահմանադրական էր, քանի որ Հայոց ցեղասպանության օրենքով հաստատումը հակասում է դաշնային կառավարության արտաքին քաղաքականությանը:

Հայ փաստաբանները հակաճառել են գերմանական կողմի հայցին` պնդելով, որ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ԱՄՆ ավելի քան 40 նահանգների կողմից «անցկացված օրենքները և/կամ բանաձևերը արտաքին քաղաքականության վրա բացասական հետևանքներ չեն ունեցել»: Այնուհետև փաստաբանները նշել են, որ չնայած Միացյալ Նահանգների որոշ նախագահներ առարկել են Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Կոնգրեսի բանաձևերի դեմ, այնուամենայնիվ դաշնային գործադիր և օրենսդիր մարմինների կողմից եղել են բազմաթիվ այլ հայտարարություններ` ի պաշտպանություն Ցեղասպանության ճանաչման: Փաստաբանները հատուկ նշել են Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Կոնգրեսի երկու բանաձևերը, որոնք ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատն ընդունել է 1975 և 1984 թվականներին, ինչպես նաև նախագահ Ռեյգանի կողմից Հայոց ցեղասպանության հիշատակումը 1981 թվականի նրա Նախագահական հռչակագրում:

Փաստաբանները պնդել են, որ Միացյալ Նահանգների նախորդ վարչակազմերը «քար լռություն» են պահպանել, մինչ ԱՄՆ ավելի քան 40 նահանգներ ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը` որևէ սպառնալիք չստեղծելով Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականության համար: Ավելին, եթե նույնիսկ նախորդ վարչակազմերը ընդդիմացել են Ցեղասպանության հարցով Կոնգրեսի բանաձևերին, ապա որևէ պատճառ չի եղել դեմ լինելու տեղական կամ նահանգային բանաձևերին, քանի որ դրանք ոչ մի ազդեցություն չէին կարող ունենալ Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականության վրա:

Հայ փաստաբանները մեջբերում են կատարել դատական նախորդ որոշումներից` պնդելով, որ նահանգների օրենսդրական ակտերը կարող են արտաքին հարաբերությունների դոկտրինի հիման վրա վիճարկվել միայն այն դեպքում, եթե դրանք հակասում են «ակնհայտորեն արտահայտված նախագահական որևէ պայմանագրի, կոնգրեսական օրենսդրական ակտի կամ նախագահական քաղաքականության»: Փաստաբանները հիմնավորել են, որ դատարանները Հոլոքոստի վերաբերյալ Կալիֆորնիայի նման մի օրենք անվավեր ճանաչող որոշում են կայացրել, որովհետև դաշնային կառավարությունը Միացյալ Նահանգներում Հոլոքոստի ակտիվների վերաբերյալ ստեղծել էր Նախագահական խորհրդատվական հանձնաժողով` վերացնելով Հոլոքոստի հետ կապված առանձին դատական գործերի անհրաժեշտությունը: Հայոց ցեղասպանության հետ կապված դատական գործերի կարգավորման համար դաշնային որևէ հանձնաժողով չի ստեղծվել: Այս երկու դեպքերի միջև եղած մյուս կարևոր տարբերությունն այն է, որ հայ հայցվորները ոչ թե փոխհատուցում են պահանջում, այլ` միայն ապահովագրական գումարների իրենց հասանելիք պարտքի վերականգնում:

Հայ փաստաբանները նաև համոզիչ փաստարկ են բերել, որ եթե նույնիսկ նախորդ վարչակազմերը Հայոց  ցեղասպանության վերաբերյալ հակասական դիրքորոշում են ունեցել, «դաշնային կառավարության կողմից Հայոց ցեղասպանություն եզրը արգելող բացահայտ ոչ մի ցուցմունք գոյություն չունի նահանգների կողմից ընդունված օրենսդրական ակտերի վերաբերյալ»:

Հայ փաստաբանները խիստ քննադատության են ենթարկել Թուրքիայի կառավարության ներկայացրած «դատարանի բարեկամ» խնդրագիրը, որը պնդում էր, թե իբր Կալիֆորնիայի օրենքը հակասում է Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ դաշնային արտաքին քաղաքականությանը: Հայ փաստաբանները հայտարարել են, որ «Թուրքիան չի ստեղծում կամ թելադրում Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականությունը, այն կարող է անել միայն Միացյալ Նահանգների կառավարությունը»: Թուրքիայի մեղադրանքները, թե «ներկայիս վարչակազմը դեմ է Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը, միանգամայն հակասում են նախագահ Օբամայի սեփական հայտարարություններին: Որպես սենատոր և նախագահի թեկնածու, նա համոզիչ կերպով խոսել է Հայոց ցեղասպանության մասին: Որպես Նախագահ, նա վերահաստատել է. «Ես բազմիցս արտահայտել եմ իմ սեփական կարծիքը, թե ինչ է տեղի ունեցել 1915 թվականին, և իմ տեսակետն այդ պատմության վերաբերյալ չի փոխվել»:

Վերջապես, հայ իրավաբանները մատնանշել են, որ այս գործը միաժամանակ երաշխավորում է Կալիֆորնիայի նահանգի իրավունքը` իր սահմաններում գործող ապահովագրական ընկերությունների աշխատանքների կարգավորումը: Այսպիսով, հայ ապահովագրերի տերերի վերաբերյալ Կալիֆորնիայի օրենքի անվավեր ճանաչումը «կվնասի Կալիֆորնիայի շահերին` ապահովելու նահանգի դատարաններ դիմելու անհատների իրավունքը, լուծելու առկա վեճերը` կապված նրանց կողմից պահվող ապահովագրերի և դրանք թողարկած` տվյալ նահանգում գործարարությամբ զբաղվող ընկերությունների միջև»:

Հիմնվելով այս զորեղ փաստարկների և մի շարք խոշոր իրավաբանական ընկերությունների ու կազմակերպությունների կողմից ներկայացված «դատարանի բարեկամ» գրությունների վրա, որոնց կանդրադառնանք հետագա հոդվածներից մեկում, կարելի է հույս հայտնել, որ Դաշնային վերաքննիչ դատարանը որոշում կկայացնի ընդդեմ գերմանական ապահովագրական ընկերությունների վերաքննության միջնորդության: Գերմանական ընկերությունները դատը տանուլ տալու դեպքում վերջին հնարավորություն կունենան բողոքարկելու ԱՄՆ Գերագույն դատարան:

Հայերի համար խիստ վճռորոշ է այս բողոքարկումներում հաղթանակ տանելը ոչ միայն ապահովագրերի տերերի ժառանգների շահերը պաշտպանելու, այլև թուրք ժխտողներին կանխելու համար, որոնք կշահարկեն սույն դատական գործը` Միացյալ Նահանգներում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված տասնամյակների ջանքերն ի չիք դարձնելու համար:

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր

Թարգմ.` Ռ.Ավագյանի