Ինչպես հայտնի է, Բրատիսլավայում ընթացող ԵԱՀԿ 26-րդ նախարարական խորհրդաժողովի շրջանակներում ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը դեկտեմբերի 4-ին մասնակցել է ԵՄ արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով նորանշանակ բարձր ներկայացուցիչ, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ Ջոզեֆ Բորելի և ԵՄ Արևելյան գործընկերության մասնակից պետությունների ԱԳ նախարարների հանդիպմանը:

Նույն օրը Զոհրաբ Մնացականյանը ելույթով է հանդես եկել, որտեղ ներկայացրել է իր մոտեցումները ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման վերաբերյալ:

ՀՀ ԱԳ նախարարի առաջարկները բաղկացած էին 7 կետից:

Առաջին․ Հակամարտության խաղաղ կարգավորումն այլընտրանք չունի։

Երկրորդ․ Արցախի վերջնական կարգավիճակի որոշումը չի կարող ենթարկվել որևէ սահմանափակման, ինչը պետք է հստակորեն և միանշանակորեն ընդունվի բոլորի կողմից, այդ թվում նաև... Արցախի ժողովրդի իրավունքը՝ ունենալ և որոշել իրենց կարգավիճակը՝ Ադրբեջանի իրավասությունից, ինքնիշխանությունից և տարածքային ամբողջականությունից դուրս:

Իսկ Ադրբեջանը իր հերթին պետք է ստանձնի Արցախում բնակվող ժողովրդի իրավական պարտադիր ուժ ունեցող ազատ կամարտահայտման միջոցով առանց որևէ սահմանափակման իրենց ինքնորոշման իրավունքի ճանաչման անմիջական պարտավորություն:

Երրորդ․ Արցախի ժողովրդի անվտանգությունը ենթակա չէ զիջման։ Ոչ մի պարագայում Արցախի ժողովուրդը չպետք է մնա առանց պաշտպանության համար անհրաժեշտ անվտանգության գծերի։

Չորրորդ․ Խաղաղ կարգավորումը պետք է լինի ներառական՝ հակամարտության բոլոր կողմերի անմիջական ներգրավմամբ: Ուստի, Արցախն իր ժողովրդի կողմից ընտրված ներկայացուցիչների միջոցով պետք է բանակցային գործընթացի անմիջական կողմ լինի:

Հինգերորդ․ Ադրբեջանի, Արցախի և Հայաստանի միջև 1994 և 1995թթ. կնքված զինադադարի համաձայնագրերը պետք է խստագույնս պահպանվեն և ամրապնդվեն։ Ռիսկերի նվազեցման մեխանիզմները պետք է ներդրվեն, այդ թվում՝ հրադադարի խախտումները հետաքննող և հրադադարի ռեժիմի մոնիտորինգի ԵԱՀԿ մեխանիզմները, այդ թվում՝ ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի գրասենյակի կարողությունների ընդլայնման միջոցով։

Վեցերորդ․ Պետք է ջանքեր ներդրվեն ժողովուրդներին խաղաղության նախապատրաստելու և խաղաղությանը նպաստող միջավայր ձևավորելու ուղղությամբ:

Յոթերորդ․ Ադրբեջանի առավելապաշտական դիրքորոշումները, որոնք հաշվի չեն առնում Արցախի ժողովրդի կամքն ու մտահոգությունները, խաղաղ կարգավորման գործընթացի բովանդակային առաջընթացի հիմնարար խոչընդոտներն են:

Այսպիսով կարելի է ասել, որ Զոհրաբ Մնացականյանը փաստացի առաջին անգամ ներկայացրեց Հայաստանի մոտեցումները խնդրի կարգավորման վերաբերյալ:

Այն էլ այդ առաջարկները ներկայացվեցին, երբ Ադրբեջանը հերթական անգամ ներկայացրեց իր մոտեցման կարմիր գծերը բանակցային գործընթացի վերաբերյալ:

Նշենք նաև, որ Ադրբեջանը իր այդ դիրքորոշմամբ անընդատ էր հանդես գալիս՝ փորձելով միջնորդներին ներկայացնել, որ իրենց մոտեցումները «կոնկրետ են և առարկայական»:

Մինչդեռ հայկական կողմը միշտ հանդես էր գալիս լղոզված, ոչ մի բան չասող հայտարարություններով, որոնք նույնիսկ հակասում էին իրար:

Օրինակ, Փաշինյանը սկզբում նշում էր, թե իրեն ժամանակ է անհրաժեշտ խնդրին ծանոթանալու համար: Իսկ ծանոթության ժամանակ հանդես էր գալիս վերացական սկզբունքներով: Սկզբից նա նշում էր, թե կարգավորումը պետք է ընդունելի լինի Հայաստանի, Արցախի և Ադրբեջանի ժողովուրդների համար: Հետո, կարծես, փոխեց իր տեսակետը, և սույն թվականի օգոստոսի 5-ին Ստեփանակերտում հայտարարեց, որ «Արցախը Հայաստան է, և վե՛րջ»: Հետո զգալով, որ միջազգային արձագանքը բարենպաստ չէր իր համար՝ կրկին սկսեց խոսել «երեք ժողովուրդների համար ընդունելի տարբերակի մասին»:

Սակայն, բովանդակային իմաստով Փաշինյանի կարծիքը հայտնի չէր, եթե չհաշվենք այն թեզը, թե «Ղարաբաղը պիտի դառնա բանակցային գործընթացի լիարժեք կողմ»:

Այս վերջին թեզը թե՛ միջնորդները, և թե՛ Հայաստանի ներսում պայմանավորում էին այն գործոնի հետ, որ Փաշինյանը վատ է տիրապետում խնդրին, վախենում է այս հարցում սեփական մոտեցմամբ հանդես գալ և դրա համար էլ առաջարկում է միջնորդներին բանակցել ոչ թե իր, այլ... ղարաբաղցիների հետ:

Սակայն բանակցային գործընթացը ավտոբուսում տեղը ուրիշին զիջելու խնդիր չէ: Այստեղ կա արդեն բանակցային կայացած ֆորմատ, որն ունի իր անցած պատմությունն ու զարգացման հետագա տրամաբանությունը: Եվ եթե Փաշինյանը չի ուզում օգտվել պետության այս հիշողության ինստիտուտից, ապա դա չի նշանակում, որ միջնորդները պատրաստ են համակերպվել Փաշինյանի այս պահվածքի հետ:

Ահա, թե ինչու այս վերջին 1,5 տարիների բանակցային գործընթացի անորոշությունը հիմնականում պայմանավորված է Փաշինյանով և դրանում համոզված են բոլորը, այդ թվում նաև միջնորդները:

Իսկ այս իրավիճակը դիրքային առավելություն տվեց ադրբեջանցիներին, որից էլ նրանք օգտվում են մինչև վերջ:

Ահա, թե ինչու այսօր ադրբեջանցիներին միջնորդները ավելի լավ են հասկանում, քան մեզ:

Ինչը, օրինակ, 2․5, 10, 15 տարի առաջ այդպես չէր, որի պատճառով էլ ադրբեջանցիները մեկ ուզում էին բանակցային հարթակը փոփոխել, մեկ ցանկանում էին Ֆրանսիայի տեղը Եվրամիությունից Գերմանիայի ներկայացուցչին տեսնել:

Փաշինյանի «զրոյական» կետից սկսելու գաղափարը մեծ հարված հասցրեց հայկական դիվանագիտությանը:

Ինչպիսին կլինի այդ վնասի չափը, այսօր դժվար է գնահատել: Պետք է ամեն ինչ անել, որ այդ վնասը մինիմալ լինի:

Զոհրաբ Մնացականյանի այս վերջին առաջարկները ցույց են տալիս, որ պետության մեջ կա պոտենցիալ՝ ուղղելու համար Փաշինյանի սխալները:

Միայն թէ մնում է՝ նրան թույլ չտան, որ նա իր հին գործելաոճը շարունակի:

Պարզ է նաև, որ ունենալ ռացիոնալ պատկերացումներ բանակցային գործընթացի վերաբերյալ, քիչ է: Նաև անհրաժշտ է այն կյանքի կոչել: Ահա այսպիսի մարտահրավերների առաջ են կանգնած Մնացականյանն ու իր թիմը, որի առջև առկա ներքին և արտաքին խոչընդոտները բազմաբնույթ են և բազմաբովանդակ:

Երվանդ Բոզոյան

Քաղաքական մեկնաբան

Աղբյուրը՝ politeconomy.org