Նամակ Վարչապետ Փաշինյանին

Հարգելի՛ պարոն Վարչապետ

Դիմում եմ Ձեզ որպես Վարչապետը Վարչապետին, քանի որ ինչպես չեն լինում Հանրապետության նախկին Նախագահներ, այնպես էլ չեն լինում նախկին Վարչապետներ:

Դիմում եմ Ձեզ որպես, թեպետ որակապես տարբեր ժամանակաշրջաններում, բայց այդուհանդերձ Կառավարության ղեկին կանգնած պետական այրը իր գոծընկերոջը, քանի որ անկախ ժամանակաշրջանի առանձնահատկություններից, անփոփոխ է հանրային կյանքի բնականոն ընթացքն ապահովելու գործում Կառավարության ղեկավարի պատասխանատու դերակատարումը:

Միգուցե ես չէ, որ պետք է Ձեզ խորհուրդ տամ, թեև տարիքի առումով, թվում է՝ նման բան կարող եմ ինձ թույլ տալ: Ուստի կարծում եմ՝ կհամաձայնեք, պարո՛ն Վարչապետ, որ վերը նշված դերակատարման հաջողության գրավականը, նախ և առաջ, իրավունքի և օրենքի գերակայության ապահովումն է և Սահմանադրության պահանջների անխախտ իրագործումը, հատկապես այն պարագաներում, երբ հանրային կյանքն առավել զգայուն է իրարամերժ գործոնների և զարգացումների հանդեպ:

Այսինքն երիցս ճշմարիտ է այն պնդումը, որ հանրային կյանքի բնականոն ընթացքը մեծ իմաստով պայմանավորված է այն հանգամանքով, թե որքանով է բարձրագույն քաղաքական իշխանությանը հաջողվում իր գործունեությամբ և գործողություններով ապահովել իրավունքի գերակայության և օրինականության հաստատումը երկրում: Ի դեպ, Անկախ Հայաստանի ներքաղաքական զարգացումների 30-ամյա պատմության ողջ ընթացքում մեր բոլոր սայթակումների ու վրիպումների ‹‹առատությունը›› գալիս է հաստատելու քաղաքագիտական այդ թեզի ճշմարտացիությունը:

Եվ ահա այդ կոնտեքստում առանձնակի կարևորություն է ձեռք բերում Նախագահ Քոչարյանի ‹‹գործի›› հանդեպ իշխանությունների, իսկ ավելի կոնկրետ՝ Ձեր, մոտեցումը: Խոսքը մարտի 1-ի գործի` քրեական դատավարության օրենքով սահմանված իրավական ընթացակարգերի պահպանման մասին չէ: Խոսքս վերաբերում է Երկրի Նախագահին անազատության մեջ պահելու ‹‹անխուսափելի անհրաժեշտության›› հանգամանքին:

Այն պնդումը, որ Նախագահ Քոչարյանը, ազատության մեջ գտնվելու պարագայում, կարող է խոչնդոտել անաչառ դատաքննության անցկացմանը, համաձայնե՛ք, չի դիմանում որևէ քննադատության: Նախ, մինչ այս նրա գործողությունները վկայում են ճիշտ հակառակի մասին, իսկ ենթադրությունը, որ դա հիմք չէ համոզված լինելու, որ հետագայում էլ Քոչարյանը կմնա հարազատ իր որդեգրած վարքագծին, նույնպես համոզիչ չէ հենց միայն այն պատճառով, որ եթե հետագայում արձանագրվի Քոչարյանի կողմից արդարադատությանը խոչընդոտելու որևէ դեպք, ապա օրենքը չի արգելում փոխել նրա նկատմամբ խափանման միջոցը:

Համոզիչ չէ նաև այն հիմնավորումը, որ Քոչարյանն ունի բարձր քաղաքական-սոցիալական ազդեցություն, և ազատության մեջ գտնվելով անկասկած կօգտագործի այն դատաքննության մեջ ներգրավված անձանց կաշկանդելու նպատակով (առավել քան ակնհայտ է, որ ճաղերի ետևում գտնվելը բոլորովին չի նվազեցնում Քոչարյանի քաղաքական հեղինակությունը, հետևաբար և ազդեցությունը): Ուստի բոլոր արգումենտները, որոնք բերվում են Նախագահ Քոչարյանի նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու անխուսափելի անհրաժեշտությունը հիմնավորելու նպատակով, համոզիչ չեն:

Այսօր Նախագահ Քոչարյանի անազատության մեջ գտնվելուն դեմ բերվում են բազմաթիվ փաստարկներ, ընդ որում գլխավորապես հիմնավորված: Շատերը արդարև պնդում են, որ Հանրապետության երկրորդ Նախագահի հանդեպ խափանման միջոցի ընտրության հարցում հատկապես պետք է հաշվի առնել նրա հիրավի ահռելի ներդրումը հայկական երկու հանրապետությունների կայացման գործում:

Վերլուծաբանների մի զանգված (այդ թվում ազգությամբ ոչ հայ) իշխանությունների ուշադրությունը հրավիրում են այն հանգամանքին, որ Քոչարյանի հանդեպ դրսևորած մոտեցումը ուղղակիորեն թղթակցվում է Ռուսաստանի քաղաքական ղեկավարության հեղինակության հետ, ինչը իր ուղղակի անդրադարձը կարող է ունենալ Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների վրա: Համաձայնե՛ք, վերջինիս հետ հաշվի չնստելը քաղաքական հեռատեսության վկայություն չի կարող համարվել:

Սակայն այդ ամենի հետ մեկտեղ, ըստ իս, Հանրապետության Նախագահին անազատության մեջ պահելու փաստն ունի հանրային կարևորության մեկ այլ ասպեկտ՝ այն անվերականգնելի վնաս է պետականության հանդեպ հանրային ինստիտուցիոնալ գիտակցության ձևավորմանը և հարված է պետականության մարմնավորումը հանդիսացող խորհրդանիշ-ինստիտուտի հանդեպ հանրային հարգանքի արմատավորմանը (Հանրապետության Նախագահը անձ չէ, այլ Պետությունը մարմնավորող ինստիտուտ):

Ինչն ի նկատի ունեմ:
Ինչպես փաստել եմ խոսքիս սկզբում, պարո՛ն Վարչապետ, նախկին Նախագահ չի լինում, ինչպես չի լինում նաև նախկին Վարչապետ: Պատահական չէ, որ պետական արարողակարգով պաշտոնապես այդ անձին դիմում են ‹‹Ձերդ Գերազանցություն պարոն Նախագահ կամ պարոն Վարչապետ›› դիմելաձևով: Այդպիսին է միջազգային փորձը: Դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ տվյալ անձը ներկայացրել է (եթե պաշտոնաթող պաշտոնյա է) և կամ ներկայացնում է (եթե գործող պաշտոնյա է) թե՛ իր պետությունը, և թե՛ իր ժողովրդին: Ուստի, ի դեմս պետության Նախագահի կամ Վարչապետի՝ այլոք արտահայտում են իրենց հարգանքը նախ և առաջ տվյալ պետության և ժողովրդի հանդեպ:

Այսինքն հարգանքը ժողովրդի և պետության հանդեպ արտահայտվում է այդ ժողովուրդն ու պետությունը ներկայացնող (մարմնավորող, նրա խորհրդանիշը հանդիսացող) բարձրաստիճան քաղաքական ղեկավարի՝ Նախագահի կամ Վարչապետի հանդեպ հարգանքով: Ընդ որում ակնհայտ է, որ հարգանքի օբյեկտը ոչ այնքան անձն է, որքան՝ պաշտոնյան:

Սա միջպետական հարաբերությունների ալֆան և օմեգան է: Եվ բոլորովին պատահական չէ, որ մենք շատ նրբանկատ ենք այլ երկրներում մեր ղեկավարների հանդեպ ցուցաբերած վերաբերմունքի հարցերում:

Հարգանքը քո Պետության Ղեկավարի հանդեպ (գործող կամ պաշտոնաթող) քո ժողովրդի արժանապատվությունը հարգելու բացարձակ չափանիշն է:

Հետևաբար բնական հարց է առաջանում՝ արդյոք երկրի ներսում Պետության ղեկավարի (պետականության խորհրդանիշի) հանդեպ վերաբերմունքը ուղղակիորեն չի՞ բնութագրում սեփական ժողովրդի արժանապատվության հանդեպ մեր հավաքական վերաբերմունքը: Եվ արդյոք անհարգալից վերաբերմունքը երկրիդ Նախագահի հանդեպ չի՞ խաթարում այլոց վերաբերմունքը մեր պետության և ժոողովրդի արժանապատվության հանդեպ, քանի որ այլոք այս առումով կարող են իրենց կաշկանդված չզգալ մեր հետ հարաբերություններում:

Կրկնում եմ, պարո՛ն Վարչապետ, խոսքս չի վերաբերում Նախագահ Քոչարյանի դեմ քրեական գործի իրավական բովանդակությանը՝ մեղադրանքին, ապացույցներին և կամ այդ ամենի արդարացիությանը (գնում է դատական պրոցես և յուրաքանչյուր ոք պետք է ձեռնպահ մնա որոշակի կարծիք արտահայտելուց): Խոսքս վերաբերում է Հանրապետության Նախագահին անազատության մեջ պահելու փաստի, այսօր միգուցե անտեսանելի և ոչ շոշափելի, բայց, համոզված եմ, ժամանակի մեջ անդառնալի բացասական ինստիտուցիոնալ հետևանքներին:

Այս առումով ընդօրինակման է արժանի մեր եվրոպական գործընկեր պետություններում իշխանությունների վարքագիծը՝ պաշտոնաթողությունից հետո քրեական գործեր հարուցվեցին Ֆրանսիայի Նախագահների, Գերմանիայի կանցլերի դեմ, բայց նրանցից ոչ մեկը չկալանավորվեց: Սա սեփական պետականության և ժողովրդի հանդեպ հարգանքի արժանապատիվ դրսևորում է:

Պետության խորհրդանիշը հանդիսացող ինստիտուտների նկատմամբ հանրային հարգանքի արմատավորումը առավել կարևոր է մեզ՝ հայաստանցիներիս համար, քանի որ դարեր շարունակ զրկված լինելով պետականությունից, մեզ չի հաջողվել ձևավորել և սերնդե սերունդ փոխանցել ազգային պետության կառուցման և պետականության ինստիուցիոնալ ամրապնդման ավանդույթներ:

Այս խնդիրը առանձնահատուկ կարևորություն է ձեռք բերում պատմական զարգացումների ներկա փուլում, երբ պետական արդյունավետ կառավարման համակարգ ձևավորելու մեր հավաքական հմտություններն ու կարողությունները, ըստ էության, գտնվում են սաղմնային վիճակում: Անշուշտ նշված խնդիրը պետականաշինության ոլորտի միակ ամենագլխավոր խնդիրը չէ, բայց, հավանաբար, կհամաձայնեք, որ այն՝ ոլորտի առանցքային խնդիրներից է:

Ուստի պետականությունը խորհրդանշող ինստիտուտների հանդեպ հանրության գիտակցված հարգանքի ձևավորմանը նպաստելը պետք է դառնա մեր երկրի բոլոր ժամանակների իշխանությունների, այդ թվում նաև Ձեր, պարո՛ն Վարչապետ, գլխավոր առաքելություններից մեկը, քանի որ սեփական Պետության նկատմամբ քաղաքացու հարգանքից է սկսվում և գլխավորապես դրանով է պայմանավորված անվտանգ և մրցունակ Պետություն կառուցելու մեր բոլոր սերունդների ջանքերի արդյունավետությունը:

Հետևաբար, պարո՛ն Վարչապետ, ըստ իս Ձեր առաքելությունն է սեփական գործողություններով արմատավորել հանրության հարգանքը պետականության խորհրդանիշը հանդիսացող ինստիտուտների հանդեպ՝ Հանրապետության Նախագահ, Հանրապետության Վարչապետ, Օրհներգ, Դրոշ, Զինանշան, Սահմանադրություն: Համաձայնեք, որ Ձեզ համար միևնույն չի կարող լինել, թե ինչպիսին է մեր քաղաքացու վերաբերմունքը պետական այդ ինստիտուտների հանդեպ:

Իհարկե, դա բոլորովին չի նշանակում, որ մեր քաղաքացին կաշկանդված պետք է լինի իր Երկրի բարձրագույն իշխանության գործունեության գնահատականը հնչեցնելու հարցում (այդ թվում՝ ամենակոշտ քննադատության առումով), սակայն դա չի նշանակում նաև, որ այդ գնահատականի հնչեցումը և նույնիսկ ամենակոշտ քննադատությունը կարող է արվել պետական ինստիտուտների հանդեպ ընգծված և ճչացող անհարգալից վերաբերմունքի դրսևորմամբ: Վերջինս պետք է համարվի անթույլատրելի: Օրինակ, ես յուրատեսակ դիսկոմֆորտ էի ապրում երկրիս Վարչապետի հանդեպ գյումրեցի երիտասարդ կնոջ, թեև արդարացված և հիմնավոր զայրութով պայմանավորված, բայց իր ձևով և դրսևորմամբ՝ անզուսպ վարքագծի կապակցությամբ:

Անկասկած ճշմարտության լուրջ չափաբաժին կա այն տեսակետում, որ բոլոր ժամանակներում պետական ինստիտուտները կամ պետական այրերն իրենց գործունեությամբ և գործողություններով պակաս չեն նպաստել սեփական հեղինակության խաթարմանը՝ հաճախ հարուցելով հանրության արդարացի զայրութը:
Ինչպես նաև հանուն արդարության պետք է փաստել, որ Դուք նույնպես, պարո՛ն Վարչապետ, Ձեր ներդրումն ունեք իշխանության բարձրաստիճան պետական այրերի հանդեպ քաղաքացու անզուսպ վարքագծի ձևավորման հարցում: Սակայն, այդ ամենով հանդերձ, հուսով եմ կհամաձայնեք, որ չի կարելի թույլ տալ, որ քաղաքացու նման վարքագիծը դառնա մեր հանրության արժեքային դիմանկարի գլխավոր բնութագրիչներից մեկը:

Ահա թե ինչու, պարո՛ն Վարչապետ, հորդորում եմ Ձեզ ի կատարումն պատմականորեն Ձեզ վերապահված հանրային առաքելության, այսուհետ ամեն ինչ անել պետության խորհրդանիշը հանդիսացող ինստիտուտների նկատմամբ հանրային հարգալից վերաբերմունքը արմատավորելու ուղղությամբ և, ի մասնավորի, գործադրել ջանքեր Նախագահ Քոչարյանի նկատմամբ խափանման միջոցը փոխելու համար:

Ի լրումն վերը շարադրված մեկնաբանությունների՝ ավելորդ չեմ համարում հիշեցնել մեր մեծերի ավանդական պատգամներից մեկը՝ հարգիր, որ հարգվես:

Ավելին, վերը նշվածի համատեքստում առանց սխալվելու հավանականության կարելի է պնդել՝ կալանավորել Հանրապետության Նախագահին՝ նույնն է թե կալանքի տակ վերցնել հայոց պետականությունը:

Մինչդեռ, այսօր մեր հանրությունը կանգնած է լուրջ ընտրության առջև՝ գնալ հետևողական և ամենօրյա որակյալ մասնագիտական տքնաջան աշխատանք պահանջող խորքային բարեփոխումների իրականացման ժամանակատար ճանապարհո՞վ, թե՞ հրապուրվել բարեփոխումների պատրանքով և այսրոպեական հեղափոխական վճռականությանը բնորոշ իշխանության մկանախաղի (телодвижение) հրապարակային ցուցադրմամբ:

Խնդրի ողջ դրամատիզմը նրանում է, որ այդ ընտրության կատարումը, պարագաների իրական բնույթով, վերապահված է Ձեզ, պարո՛ն Վարչապետ: Հուսով եմ՝ Դուք կբռնեք պատմության այս դժվարին ժամանակի քննությունը:

Հարգանքով՝ Խոսրով Հարությունյան

03.09.2019թ․