2018թ. հուլիսի 20-ին ՀՀ քննչական կոմիտեն հայտարարություն տարածեց քրեական գործի վարույթ սկսելու մասին: Ըստ հայտարարության՝ ՀՀ բնապահպանության նախարարության համապատասխան աշխատակիցներ տեղյակ լինելով Ամուլսարի հանքավայրի շահագործման դեպքում քիմիական աղտոտման վտանգավոր ռիսկերի մասին՝ թաքցրել են այդ փաստը և 2016թ. ապրիլ ամսին հանքավայրի շահագործման մասին դրական եզրակացություն են տվել: Այդ պահին հանքավայրն արդեն չէր գործում. կամավորների մի խումբ փակել էր հանքավայր տանող ճանապարհները:

Նման տարօրինակ զարգացում ստացած պատմությունը վաղուց էր սկսվել: Բրիտանական «Լիդիան ինթերնեյշնլ» ընկերությունը դեռ 2005թ. մեր երկրում գրանցել էր «Լիդիան Արմենիա» անունով դուստր ձեռնարկություն: Բաժնետերերի թվում միջազգային երկու հեղինակավոր ֆինանսական կառույցի անուն էր նշվում` Համաշխարհային բանկի կառույցում գործող Միջազգային ֆինանսական կորպորացիան և Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկը:

Երկրաբանական հետազոտություններով զբաղվող դուստր ձեռնարկությունը առաջին տարիներին գործունեության համեստ մասշտաբներ ուներ: Համեստ` առաջին հերթին ֆինանսական իմաստով: Հանքի շահագործման թույլտվությունը տրվել է 2014թ-ին: Մինչև 2016թ. «Լիդիան Արմենիա» ընկերությունը չկար 1000 խոշոր հարկատուների ցուցակում: Հենց այդ տարիներին լայն հասարակությունը տեղեկացավ, որ Ամուլսարում հայտնաբերված հանքավայրը մանրակրկիտ ուսումնասիրվել ու գնահատվել է:

Պաշտոնապես հայտարարվել էր հանքավայրում առկա 376.3 հազար տոննա հանքաքարի, 73 հազար 730 կգ ոսկու և 294 հազար տոննայից ավելի արծաթի առկայության մասին: 2016-ին էլ Բնապահպանության նախարարությունը մասնագիտական համապատասխան եզրակացություններ պատվիրելուց հետո չարգելեց շահագործել հանքավայրը: Արդեն խոսվում էր 400 մլն դոլար ներդրումային ծրագրի մասին (այս մասշտաբի օտարերկրյա այլ ներդրումային ծրագիր թե՛ մինչ այդ, թե՛ մինչ այսօր չի եղել):

Դուստր ձեռնարկության հրապարակած տեղեկատվության համաձայն՝ հանքավայրը մինչև շահագործումը աշխատատեղ էր ապահովելու 1 400 մարդու համար: Իսկ արդյունաբերական հզորությամբ աշխատելու պարագայում 700 աշխատատեղ էր ունենալու հանքավայրում: Նշվում էր նաև, որ ընկերությունը ՀՆԱ-ի կտրվածքով տարեկան 2 տոկոսի չափով աճ կապահովի:

2016թ.-ն «Լիդիան Արմենիա» ընկերությունը փակեց 737 մլն 181.6 հազար դրամ հարկ մուծելով: Դա 1000 խոշոր հարկատուների 174-րդ տվյալն էր: 2017-ին «Լիդիան Արմենիան» Հայաստանի 16-րդ խոշոր հարկատուն էր: Մուծած հարկերի ընդհանուր ծավալը 7 մլրդ 847 մլն 645 հազար էր:

2018թ. առաջին եռամսյակի տվյալներով՝ հանքարդյունաբերող այս ընկերությունը կրկին 16-րդն էր 1000 խոշոր հարկատուների ցանկում (առաջին եռամսյակի մուծումը մոտ 1 մլրդ 680 մլն դրամ էր): Հետո հանքավայրը շրջափակվեց: Հունիսին նույնիսկ բախումներ եղան աշխատակիցների և շրջափակողների միջև: Հուլիսին քրեական գործի վարույթի մասին հայտարարեց ՀՀ Քննական կոմիտեն: Այնուհետև ընկերությունն ու մեր իշխանությունները միմյանց սպառնացին: «Լիդիան Արմենիայի» ղեկավարությունը բաց տեքստով խոսեց միջազգային տնտեսական արբիտրաժ դիմելու մասին: Մեր կառավարությունը կիսաբերան պատասխան տալուց հետո, ի վերջո, «գտավ» միջազգային անկախ փորձագիտական եզրակացության համար անհրաժեշտ մոտ 400 հազար դոլարը և լիբանանյան մի ընկերության պատվիրեց այն: Հետո իշխանությունները ստացան փորձագիտական եզրակացությունը, ժամանակի առումով հնարավորինս երկար թարգմանեցին ու, ի վերջո, այս շաբաթ հրապարակեցին:

Մասնագետները, բնապահպաններն ու այլ փորձագետներ դեռ չեն հասցրել ընթերցել ու վերլուծել այդ տեքստը: Բայց Քննչական կոմիտեն արդեն հայտարարել է քրեական գործի կարճման մասին: «Լիդիան ինթերնեյշնլի» տնօրենի պաշտոնակատարը ասել է, որ իրենք այլ եզրակացություն չէին էլ սպասում: Սակայն շրջափակող կամավորները մեղադրանքների նոր չափաբաժին են սկսել: Հիմա նրանք նոր իշխանություններին մեղադրում են ճիշտ նույն բառերով, ինչ ասում էին նախկինների մասին: Շեշտում են այն, որ միջազգային փորձագիտական կարծիք տված ընկերությունը սերտ կապեր ունի նոր իշխանությունների հետ (փոխվարչապետներից մեկի միջոցով): Սա, իհարկե, նոր չի պարզվել: Նման կապի հնարավորության մասին մամուլը ամիսներ առաջ էր գրում: Սակայն կամավորներին այդ փաստը նոր է զայրացրել, և այն ակնհայտ կապված է եզրակացության բովանդակության հետ: Այնպես որ, միտինգային տրամադրությունները մեզ շարունակելու են խանգարել: Խանգարել` լսելու մասնագիտական կարծինքներն ու դրանց հիման վրա եզրակացության հանգել:

Արա Գալոյան

Տնտեսական մեկնաբան

Աղբյուրը՝ politeconomy.org