Ապրիլի 19-ին «Հենարան» ակումբում խոսելով ցեղասպանության 95-րդ տարելիցի մասին՝ ցեղասպանության թանգարանի տնօրեն Սուրեն Մանուկյանն ասել է, որ 95 տարի անց մի իրավիճակում ենք, որը բացարձակապես տարբերվում է նախորդ փուլերից։ Անցած տարիների ընթացքում Հայաստանը նախապատրաստական փուլում էր և զբաղված էր ցեղասպանությունների ճանաչումը խթանելով ու ցեղասպանության մասին իրազեկելով, քանի որ աշխարհում հայոց ցեղասպանությունը նվազ գիտակցված էր։ Այն կատարվել էր այն ժամանակ, երբ փաստաթղթավորման խնդիր կար՝ ի տարբերություն հրեական Հոլոքոսթի։ Բացի դրանից, ցեղասպանության մասին չի խոսվել Խորհրդային Միության տարիներին՝ մինչև 1965թ. ցույցերը։ 1965թ. սկսվեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը։ ՀՀ անկախության ձեռքբերումից հետո այդ գործընթացը դարձավ ավելի աշխույժ, իսկ 1998թ.-ից, երբ ՀՀ արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղենիշերից մեկը համարվեց հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, այդ խնդիրը դրվեց նաև պետական մակարդակի վրա. «1998թ.-ից առայսօր մենք տեսնում ենք այդ գործընթացի շարունակությունը։ Հասել ենք մի վիճակի, երբ հայոց ցեղասպանության փաստն անժխտելի և անվիճելի է։ Այսօր կանգնած ենք այն հանգրվանում, որ պատմաբաններն արդեն անելիք չունեն»։

Նա նշել է, որ այսօր այն երկրներում, որտեղ ցեղասպանությունը չի ճանաչվում, երբեք չի նշվում, թե իրենք դա չեն անում, որովհետև ցեղասպանություն տեղի չի ունեցել, այլ քաղաքական դրդապատճառներ են նշում։

-Մենք այլևս երևի թե ճանաչման խնդիր չունենք։ Հիմա դնում ենք երկրորդ խնդիրը՝ պատասխանատվության խնդիրը, և երրորդ խնդիրը՝ փոխհատուցման խնդիրը։ Երեք փուլ, որ պետք է անցնի ցանկացած ցեղասպանություն անցած ժողովուրդ և ցանկացած ցեղասպանություն կատարած ժողովուրդ,-ընդգծել է Ս. Մանուկյանը։

Փոխհատուցման խնդրին անդրադառնալով՝ նա նշել է, որ կա համաշխարհային փորձ, և 1948թ. ցեղասպանության դատապարտման ու դրա համար պատժի հռչակագիրը չի մանրամասնում պատասխանատվության և փոխհատուցման մեխանիզմը,սակայն արձանագրում է, որ դա պետք է հետևի։ Նա նշել է, որ հայոց ցեղասպանության հետ զուգահեռներ անցկացնելու ամենաակնառու օրինակը հրեական Հոլոքոսթն է։ Նրա խոսքերով՝ պատասխանատվությունը հիմնականում 4 բաղադրիչ ունի՝ բարոյական, քրեական, նյութական և քաղաքական. «Մեզ մոտ իրականացվել է միայն քրեական պատասխանատվության խնդիրը, սակայն միայն այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր կատարեցին հանցագործությունը, այն էլ՝ հայ վրիժառուների կողմից»։

Նրա կարծիքով՝ քաղաքական փոխհատուցում ասելով՝ ամենայն հավանականությամբ նկատի ունենք այն, ինչ նկատի ունեին 1965թ. ցույցի դուրս եկած մարդիկ, այսինքն՝ հողերը։ Սակայն դա ամենավերջին, բարձր կետն է, մինչ այդ դեռևս երկու խնդիր կա։ Որոշ քաղաքական ազդակներ Ս. Մանուկյանին թույլ են տալիս ենթադրել, որ վերոնշյալ խնդիրների լուծումը համահունչ է այսօրվա պետական քաղաքականությանը։ Ազդակներից առաջինը Դեր Զորում ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի ունեցած ելույթն է, որտեղ նա նշել էր, որ հրեական Նյուրնբերգ տեղի ունեցավ, իսկ հայկականը՝ դեռևս ոչ։ Երկրորդ ազդակը Վուդրո Վիլսոնի գերեզմանին Սերժ Սարգսյանի կատարած այցն է։

-Այս երկու ազդակներն ինձ թույլ են տալիս ենթադրել, որ քաղաքականությունը հետևյալն է՝ այնուամենայնիվ շարունակել, բայց հիմնական կարևորությունը չդարձնել պատմական կողմին ու ճանաչումներին, և գնալ իրավական ճանապարհով,-նշել է նա։

Նա նշել է նաև, որ պահանջատիրությունը կախված չէ նրանից, թե Անգլիան ճանաչե՞լ է հայոց ցեղասպանությունը, թե՞ ոչ, քանի որ ամեն մի նոր ճանաչում ընդամենը ևս մեկ լրացուցիչ կռվան է հայկական կողմի համար, որպեսզի ամրապնդի դատարանին ներկայացվելիք իրավաբանական դիրքորոշումը։ Այսօր, Սուրեն Մանուկյանի խոսքերով, գործում է ցեղասպանության հարցով զբաղվող 5 դատարան, և այսօր հայկական կողմը կարող է հայց ներկայացնել, որն իր կարծիքով շանսեր ունի. «Սա քաղաքական որոշման կարիք ունի, և կարծում եմ՝ նախագահի Դեր Զորի հայտարարությունը դրա սկիզբն է»։

-Ո՞վ է հայց ներկայացնելու իրավասուն։ Արդյոք դա հայկական սփյո՞ւռքն է, որն ուղղակիորեն  ցեղասպանության հետևանք է։ Կա կարծիք, թե միգուցե, քանի որ իրենք են զրկվել հայրենիքից՝Արևմտյան Հայաստանից, իրե՛նք պետք է հայցը ներկայացնեն։ Կարծում եմ, դա ճիշտ կլիներ Հայաստան պետության բացակայության պայմաններում։ Կարծում եմ՝ սա պետք է միացյալ հայց լինի։ Առանց Հայաստանի Հանրապետության, կարծում եմ, այն ավելի քիչ շանսեր ունի հաղթելու, քանի որ ՀՀ-ի բնակչության մեծ մասը նույնպես ցեղասպանության հետևանք է, մենք բոլորս վանեցիների, մշեցիների սերունդներ ենք և այստեղ ենք հայտնվել հայրենիք կորցնելու պատճառով,-ընդգծել է Սուրեն Մանուկյանը։

Արփի Բեգլարյան