Վրաստանում նորից հակառուսական կրքեր են։ Բայց արդեն 100 տարուց ավելի է՝ գիտենք՝ «Թիֆլիսում որ ֆայտոն շուռ գա, տուժողը մենք ենք»։ Քաղաքական կրքերն այս անգամ հնարավոր տնտեսական հետևանքներ կարող են ունենալ։ ՌԴ Դումայում քննարկում են Վրաստանի հանդեպ տնտեսական պատժամիջոցներ կիրառելու հարցը։ Տնտեսական իմաստով ՌԴ-ի համար, մեղմ ասած, դա ոչինչ չարժե։ Խնդիրը զուտ քաղաքական կոնտեքստում է վերլուծվելու։

Մենք, Վրաստանն ու Ադրբեջանը ռուսական արտաքին առևտրում համարյա տեսանելի չենք։ Երեք երկրներին միասին վերցրած՝ բաժին է ընկնում ՌԴ արտաքին առևտրի 0․8444 տոկոսը (2018թ. ռուսաստանյան պաշտոնական վիճակագրության տվյալներով)։ Ամենամեծ մասնաբաժինն Ադրբեջանինն է՝ 0․3614 տոկոս (մոտ 2 մլրդ 487 մլն դոլար)։ Երկրորդը մերն է՝ 0․2861 տոկոս (մոտ 1 մլրդ 968 մլն դոլար)։ Վրաստանի մասնաբաժինը 0․1969 տոկոս է (մոտ 1 մլրդ 355մլն դոլար)։

Միանգամից արձանագրենք, որ բոլորս էլ Ռուսաստանի հետ արտաքին առևտրում բացասական հաշվեկշիռ ունենք։ Այսինքն, բոլորս էլ ավելի շատ ներմուծում ենք, քան արտահանում։ Արտահանումները, տոկոսով արտահայտված, համարյա նույնական են՝ ապրանքաշրջանառության 29-31 տոկոսը։

2018թ. Ադրբեջանը ՌԴ արտաքին առևտրում ծավալով 45-րդ պետությունն էր, Հայաստանը՝ 49-րդը, իսկ Վրաստանը՝ 61-րդ։ Այսինքն, մեր երեք երկրների մասնաբաժինը ՌԴ տեսանկյունից նկատելի չէ։ Փոխարենը՝ այն խիստ էական է հատկապես մեր արտահանումների պարագայում։ Ադրբեջանն այդ երկիր արտահանում է մոտ 225 մլն դոլարի բանջարեղեն և 264 մլն դոլարի միրգ։ Երրորդ ապրանքատեսակը վառելիքաէներգետիկ ոլորտն է՝ մոտ 94 մլն դոլարի։

Հայաստանը ՌԴ արտահանում է 25․3 մլն դոլարի բանջարեղեն, մոտ 21 մլն դոլարի միրգ, ևս 18․5 մլն դոլարի վերամշակված գյուղմթերք։ Տարօրինակ է, բայց օվկիանոսից օվկիանոս՝ երրորդ օվկիանոսի ափով մեկ ձգվող Ռուսաստան մենք արտահանում ենք 21 մլն դոլար արժեքի ձուկ։ Մեկ ուրիշ քիչ հայտնի փաստ՝ մենք արտահանում ենք 14․5 մլն դոլարի դեղորայք։ 10 մլն դոլար արժեքի ծխախոտի արտահանումը իրերի տրամաբանության մեջ է։ Ճիշտ այնպես, ինչպես որ արտահանվող ամենամեծ ապրանքախումբը ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքներն են՝ մոտ 182․8 մլն դոլարի (հիմնականում կոնյակ)։

Դիտարկենք հակառուսական ամենաթունդ տրամադրությունները գեներացնող երկրի տնտեսական կապերը ՌԴ հետ։ Վրաստանի արտաքին առևտրի մոտ 11 տոկոսը բաժին է ընկնում հյուսիսային հարևանին։ Մեկ այլ հետաքրքիր փաստ՝ Վրաստանի ՀՆԱ-ի 7-9․5 տոկոսն ապահովում է տուրիզմը, ուր հիմնական մասնաբաժինը կրկին ՌԴ-ինն է։ Վրացական արտահանումների ամենախոշոր ապրանքատեսակներն են գինին՝ 197 մլն դոլար, միրգը՝ 32 մլն դոլար, և սև մետաղը՝ 12․8 մլն դոլար։ Ռուսաստանը վրացական գինիների, հանքային ջրերի և մրգի ամենամեծ շուկան է։

Արտահանվող մյուս երկրների մասնաբաժինը համադրելի չէ ՌԴ հետ։ Արտահանումների տեսանկյունից ամենաթույլ կապերն ու ծավալներն ակնհայտ ռուս-վրացական են։ Նույնական է նաև այն, որ բոլոր երեք երկրների ֆինանսական հոսքերի ամենամեծ ծավալը կրկին Ռուսաստանինն է։ Հենց այս երկրից են ամենամեծ տրանսֆերտները։ Այսինքն, հենց Ռուսաստան է արտահանվում երեք երկրների ամենամեծ «ապրանքատեսակը»՝ աշխատուժը (այդ աշխատուժն էլ ապահովում է տրանսֆերտ-աշխատավարձերի փոխանցումը հարազատներին, որ, պատկերավոր ասած, «անհարմար» մասշտաբներ ունի երեք երկրների բյուջեի հետ համեմատած)։

Բոլոր երեք պետությունների հետ Ռուսաստանի արտաքին առևտրի ծավալներն աճել են 2018թ-ին։ Ամենամեծ աճը Ադրբեջանինն է՝ 31 տոկոս, երկրորդը Վրաստանն է՝ 25 տոկոս։ Հայաստանի պարագայում աճի տեմպը համեստ է, կրկնակի համեստ՝ մոտ 12 տոկոս։ Զուտ թվերի տեսքով դա թողել է իր հետևանքը. Հայաստանը ՌԴ-ի արտաքին առևտրի գործընկերների ցանկում ծավալով 2018-ին 48-րդն է։ 2017-ի համեմատ նահանջել ենք մեկ տեղով։ Բայց արտաքին առևտրի դրական փաստ կարելի է արձանագրել, որ աճել է արտահանումը Ռուսաստան։ Հիմա հենց արտահանումների հնարավոր խոչընդոտների սպասումն է, որ հետաքրքրություն է ծնել այս հարցի շուրջ։ Որովհետև սկսվել է գյուղմթերքի արտահանման ամենաբուռն շրջանը, ու այն համընկել է ռուս-վրացական հարաբերությունների հերթական սրման հետ։ Քաղաքական հակամարտության տնտեսական հետևանքները Վրաստանի հետ, ցավոք, կարող է նաև մեր տնտեսությունն արձանագրել։

Արա Գալոյան

Տնտեսական մեկնաբան

Աղբյուրը՝ politeconomy.org