Էներգետիկ ճգնաժամի հաղթահարումից հետո էլեկտրաէներգիայի արտադրության ոլորտը հասարակական հետաքրքրության կենտրոնում չէ: Եվ դա բնական է: Քանի տնտեսությունն ու բնակչությունն ի վիճակի են վճարել անխափան մատակարարվող էլեկտրաէներգիայի դիմաց, այս ոլորտը միմիայն մասնագետներին ու իշխանություններին պիտի հետաքրքրի: Հատկապես որ 2010թ. սկսած՝ ոլորտի հիմնական ցուցանիշները բավական կայուն են: Առաջին՝ պահպանվում է ատոմակայանի, ջէկերի և հէկերի էլեկտրաարտադրության համամասնությունը: Երկրորդ՝ հենց 2010թ. հետո Հայաստանում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը տատանվում է տարեկան 7,5-8 մլրդ կՎատ ցուցանիշի արանքում: Ամենացածր արդյունքը գրանցվել է 2011-ին (7,4 մլրդ կՎատ), իսկ ամենաբարձրը՝ 2012-ին (8,04 կՎատ):

Մեկ հետաքրքիր առանձնահատկություն՝ Հայաստանը նաև հոսանք ներմուծող երկիր է: 2000-ականների սկզբին էլեկտրաէներգիայի ներմուծումն ավելի մեծ մասնաբաժին ուներ, քան 2010թ. հետո: Ներմուծման ռեկորդային ցածր արդյունքը գրանցվել է 2012-ին (98.1 մլն կՎատ), իսկ վերջին տարիների ամենաբարձր արդյունքն արձանագրվել է 2017-ին (319 մլն կՎատ): 2010-ից սկսած՝ Հայաստանը նաև նկատելի ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի արտահանումը: Այդ թվականին արտահանման ծավալն առաջին անգամ գերազանցեց 1 մլրդ կՎատ-ի ցուցանիշը, և դրանից պակաս արդյունք չի արձանագրվել: Արտահանման ռեկորդը գրանցվել է 2012-ին (մոտ 1.7 մլրդ կվատ), իսկ 2013-ին եղել է ամենափոքր արտահանումը` (1.2 մլրդ կՎատ): Պաշտոնապես հաշվարկվում է նաև մեր ներքին շուկայում օգտակար սպառման ծավալը:

Պարզ ասած՝ այն հաշվարկվում է հետևյալ եղանակով` արտադրություն+ներմուծում- արտահանում-կորուստներ: Կորուստների թեման ամենացավոտն ու ամենահակասականն է մեր էներգետիկ համակարգի համար: Նախ` սկզբունքային է կորուստների հաշվարկի մեթոդաբանությունը: Մի բան է, երբ կորուստները հաշվվում են ընդհանուր արտադրանքի համեմատ, բոլորովին այլ պատկեր է, երբ կորուստները հաշվվում են օգտակար սպառման համեմատ: Այս հաշվարկով ամենավատ ցուցանիշը 2012-ինն է. կորուստները կազմել են 18.4 տոկոս (2000-ականներին շատ ավելի «դաժան» արդյունքներ են արձանագրվել: Օրինակ՝ 2003-ին ռեկորդային 1.24 մլրդ կՎատ կորուստ է գրանցվել` օգտակար սպառման մոտ 24 տոկոսը, ինչն ավելի քան երկու անգամ գերազանցում էր այդ տարի արտահանված էլեկտրաէներգիայի ծավալը): Բայց վերջին տարիներին կորուստները կամաց-կամաց կրճատվել են. 2015-ին դրանք 15 տոկոս էին, 2016-ին` 13, իսկ 2017-ին՝ 11.9 տոկոս:

Կորուստների նվազումը մասնագետները բացատրում են ոլորտի կառավարման համակարգում կատարված քայլերով և մասամբ նոր տեխնիկական միջոցների ներդրումով: Բայց, միևնույն է, առ այսօր էլ «կորուստ» ասվածը «հաշվարկվում-կոտրվում» է միմիայն ներքին սպառողի վրա: Արտահանվող էլեկտրաէներգիայի՝ պայմանական ասած «սակագնում» կորուստներ չեն հաշվառվում.այն միայն ներքին սպառողին մատակարարվող սակագնում է ներառված: Իսկ «ներքին սպառող» ասվածն առաջին հերթին բնակչությունն է: Բնակչությանն է բաժին ընկնում օգտակար սպառման մեկ երրորդից ավելին (2014` 36.1 տոկոս, 2015`34.9, 2016` 34.7, 2017` 33.9): Երկրորդ խոշոր սպառողը տնտեսության առաջամարտիկն է` արդյունաբերությունը: Արդյունաբերությունը ոչ միայն աճի, այլ նաև պարզ գոյատևման խնդիրը չի կարող լուծել առանց էլեկտրաէներգիայի սպառման։ Այս ոլորտը սպառում է էլեկտրաէներգիայի մոտ մեկ քառորդը (խոսքը օգտակար սպառման մասին է): Նույն թվականների պարագայում արտադրության սպառումն այսպիսին է 2014` 22.4 տոկոս, 2015` 23.2, 2016` 25.8, 2017` 25.6: Եվ քանի դեռ այս երկու սպառողներն ի վիճակի են տանելու էներգետիկայի սակագնային բեռը, ոլորտը կայուն վիճակ կունենա։ Ահա այսպիսին է մեր էնեգետիկ ոլորտի թվային պատկերը։

Գծապատկեր էլեկտրաէներգիայի օգտակար սպառումը և կորուստները, մլն կՎատ

Արա Գալոյան

Տնտեսական մեկնաբան

Աղբյուրը՝ politeconomy.org