Եվ այսպես, ավարտվեց թվով չորրորդ հանդիպումը Փաշինյանի ու Ալիևի միջև, որը, սակայն, առաջինն էր ՄԽ համանախագահների հովանու ներքո: Պարզ էր, որ այս հանդիպումից մեծ ակնկալիք չէր կարող լինել: Պարզ էր նաև այն, որ կողմերն իրենց ակնկալած արդյունքներն էին սպասում:

Թեև Փաշինյանը հայ հանրության առջև ներկայացնում է, թե նպատակ ունի հասնելու այն խնդրի լուծմանը, որ Ադրբեջանի հետ հիմնական բանակցող կողմը լինի Ղարաբաղը, ինքն իր թեզին չի հավատում, քանզի Ադրբեջանը ղարաբաղցիների հետ երբևիցե մեկ սեղանի շուրջ չի բանակցել: Եվ այն թեզը, թե, իբր, ինչ–որ փուլում դա հենց այդպես է եղել, մեղմ ասած, չի համապատասխանում իրականությանը: Իսկ ճշմարտությունն այն է, որ 1994-ին Բուդապեշտում Ղարաբաղն իրոք ընդունվել է որպես հակամարտող կողմ, սակայն Բաքուն Ստեփանակերտի հետ երբևիցե մեկ սեղանի շուրջ չի բանակցել: Սա միգուցե չգիտի հանրության զգալի մասը, սակայն շատ լավ գիտի պարոն Փաշինյանը: Ավելին, միջնորդների՝ տարածաշրջան այցերի ընթացքում նրանք սովորաբար, այցելելով Բաքու և Երևան, այցելում էին նաև Ստեփանակերտ:

Մինչև Հայաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարների ուղիղ հանդիպումներն սկսելը՝ 1996-ի դեկտեմբերին, մենք ստացանք «Լիսաբոն», և ֆորմալ տեսանկյունից Ղարաբաղը բանակցային գործընթացի լիիրավ անդամ էր համարվում: Հիշեցնենք, որ այդ փուլում միջազգային հանրությունը չէր պատկերացնում Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմից դուրս:

Եվ ճիշտ հակառակը, երբ սկսվեցին Հայաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարների ինտենսիվ ուղիղ հանդիպումները, ավարտվեցին 2007-ին հայտնի «մադրիդյան սկզբունքների» ընդունումով, որտեղ արդեն նույն միջազգային հանրությունը պատրաստ էր դիտարկել նախկին ԼՂԻՄ-ի տարածքն Ադրբեջանի կազմից դուրս՝ պայմանով, որ Ադրբեջանը դրա դիմաց կստանա ԼՂԻՄ-ից դուրս ազատագրված տարածքները: Այս մոտեցումը բանաձևվեց որպես «տարածքներ՝ կարգավիճակի դիմաց» եզրույթով:

Դրանից հետո այն տարբեր տիպի մոդիֆիկացիաների ենթարկվեց, սակայն խնդրի էությունը չփոխվեց:

Հավելենք, որ մնացած բոլոր առաջարկները հիմնականում մերժում էր Ադրբեջանը: Քանզի Բաքուն փաստացի մերժում էր «մադրիդյան սկզբունքների» էությունը, այն է՝ ԼՂԻՄ-ը չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում: Հետագայում Ադրբեջանը որոշեց գնալ ռազմաքաղաքական բալանսի փոփոխության, որպեսզի «ուժն է ծնում իրավունք» հայտնի թեզի հիման վրա պահանջի վերանայել «մադրիդյան սկզբունքների» հիմնական էությունը: Սակայն դա նրան չհաջողվեց, և 2016-ի ապրիլին նա որոշեց դիմել ապրիլյան ավանտյուրային:

Այդ ավանտյուրայի արդյունքում նրանք գրավեցին 800 հեկտար տարածք, սակայն լուրջ պարտություն կրեցին դիվանագիտական ճակատում: Սանկտ Պետերբուրգում, Վիեննայում ու Ժնևում հայկական կողմին հաջողվեց ինստիտուցիոնալ պայմանավորվածություններ կորզել միջնորդներից՝ կապված սահմանային միջադեպերի մոնիթորինգի մեխանիզմների ներդրման ու խաղաղությանն ուղղված ջանքերի հետ, որին ստիպված համաձայնեց նաև ադրբեջանական կողմը: Իհարկե, Բաքուն չէր իրականացնելու այդ պայմանավորվածությունները, սակայն դրանով նա փաստացի դիվանագիտական փակուղու առաջ էր կանգնում: Քանզի ապրիլյան պատերազմից հետո, մերժելով նաև իրականացնել Վիեննայի ու Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածությունները, բարոյապես զրկվում էր «բովանդակային» բանակցություններ անցկացնելու անհրաժեշտության մասին խոսելուց:

Անցած տարի Դուշանբեում Ալիևին հաջողվեց «ջրել» բոլոր այդ պայմանավորվածությունները և հասնել նրան, որ պետք է սկսել վարել «բովանդակային» բանակցություններ:

Կարելի է ասել, որ վերջին հանդիպմանը Ալիևը հասավ իր այդ նպատակին, և նույնիսկ համանախագահների հայտարարության մեջ բացակայում էին Վիեննայի ու Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածությունները, փոխարենը՝ հիշատակվեց Դուշանբեն:

Եվ այսպես, ամփոփենք, թե ինչ ստացան Փաշինյանը, Ալիևը և միջնորդները:

Ինչ ստացան և չստացան միջնորդները

Հայաստանում իշխանափոխությունից հետո առաջացել էր անորոշ իրավիճակ, և ոչ ոք չգիտեր, թե ինչ է լինելու բանակցությունների հետագա ճակատագիրը։ Ու թեև Փաշինյանն անընդհատ նշում էր, թե հավատարիմ է լինելու նախորդ պայմանավորվածություններին, առաջ քաշեց նոր թեզ, համաձայն որի՝ ինքը Փաշինյանը չունի մանդատ՝ վարելու բանակցություններ Ստեփանակերտի անունից: Ու թեև Հայաստանում ու Ստեփանակերտում դա դրական ընկալեցին, գործնականում միջնորդները հասկանում էին, որ Փաշինյանը փորձ չունի, վախենում է իր վրա պատասխանատվություն վերցնել մի բանի համար, որից ոչինչ չի հասկանում և դրա համար էլ խուսափում է իր վրա պատասխանատվություն վերցնելուց: Ավելին, բանակցություններից առաջ Փաշինյանն անկեղծորեն խոստովանեց դա՝ նշելով, որ ի տարբերություն Ալիևի՝ նա նոր է ծանոթանում գործին, և ուրեմն, իրենից լուրջ քայլեր սպասել իմաստ չունի: Այս մոտեցումը ըմբռնումով ընդունվեց միջնորդների կողմից, և նրանք էլ մեծ սպասում չունենալով՝ կարևորում էին բացառապես հանդիպման փաստը: Այսպես ասած՝ հանդիպում հանդիպման համար: Սա կարևոր էր, որ ընդգծվեր այն հանգամանքը, որ բանակցությունները շարունակվում են: Եվ դա նրանք ստացան:

Ինչ ստացավ և չստացավ Ալիևը

Ալիևը մեծ հույսեր ուներ, որ Բոլթոնի սեպարատ բանակցությունների միջոցով կկարողանա շրջանցել Մինսկի ֆորմատն ու հրաժարվել «մադրիդյան սկզբունքներից»: Սակայն դա նրան չհաջողվեց: Փոխարենը՝ վերջին կես տարվա ընթացքում ամերիկացիներին դարձրեց իր համար ավելի սերտ դաշնակից: Նա հույս ուներ, որ Փաշինյանի շնորհիվ հայ-ռուսական հարաբերություններն այնքան կվատթարանան, որ նա կկարողանա օգտվել այդ իրավիճակից: Սակայն դա էլ նրան չհաջողվեց: Փաշինյանն իրոք փչացրեց հայ-ռուսական հարաբերությունները, սակայն ոչ այն աստիճանի, որ Ադրբեջանը կարողանար օգտվել այդ հանգամանքից:

Վերջապես, Ալիևին հաջողվեց «ջրել» Սանկտ Պետերբուրգի և Վիեննայի՝ նախկինում ձեռք բերված համաձայնությունները՝ դրանք փոխարինելով ոչ մեկին չպարտադրող Դուշանբեով:

Սակայն Ալիևին դեռ չի հաջողվել գլխավորը՝«մադրիդյան սկզբունքների» վիժեցումն այն մասով, որ վերաբերում է ԼՂԻՄ-ի հնարավոր անջատմանը Ադրբեջանից:

Ինչ ստացավ և չստացավ Փաշինյանը

Փաշինյանն այս հանդիպումից ոչինչ չստացավ և չէր էլ կարող ստանալ, քանզի նա, ըստ էության, այս խնդիրը լուրջ չի հասկանում և դրա համար էլ լուրջ օրակարգ չուներ մարտավարական նպատակների հասնելու համար: Իսկ որպեսզի այս ամենը քողածածկվի հայ հանրության համար, առաջ քաշվեց բոլորովին արհեստածին մի խնդիր, որը լուրջ չընդունվեց միջնորդների կողմից, սակայն իր քաղաքական ալիբին երկրի ներսում ապահովում էր: Հասկանալի է, որ այս մոտեցմամբ սովորաբար երկրի ղեկավարները նպատակ են դնում ոչ այնքան երկրի համար պոզիտիվ խնդիր լուծել, որքան պատասխանատվությունից խուսափել այն դեպքում, երբ ստացվի երկրի համար անբարենպաստ որոշում:

Այլ հարց է, որ պետականազուրկ հանրությունները սովորաբար դա չեն գիտակցում: Եվ սկսում են հասկանալ պոստֆակտում՝ երբ աղետի առաջ են հայտնվում: Ինչպես որ դա եղավ անցած դարում՝ 1915-ին, 1920-ին, 1992-ին, երբ Ղարաբաղի 45 տոկոսը գտնվում էր հակառակորդի վերահսկողության տակ, կամ էլ 1997-ին, երբ նույն հանրությանը ներկայացվեց, որ «պետք է համակերպվել, որ Ղարաբաղը մնա Ադրբեջանի կազմում, քանզի մեր հակառակորդը ոչ թե Ադրբեջանն է, այլ միջազգային հանրությունը»:

Հավելենք, որ այսօր հենց այդպիսին է իրավիճակը: Պարզապես Փաշինյանի ստարտային պայմաններն են ավելի բարվոք, քան 1997-ին:

Իսկ ինչ կլինի հետագայում, դժվար է ասել: Քանզի կայուն տեսակետ, նպատակ և մտահղացում չունեցող մարդու քայլերը գուշակելը խիստ անշնորհակալ գործ է:

Երվանդ Բոզոյան

Քաղաքական մեկնաբան

Աղբյուրը՝ politeconomy.org