Մեր տնտեսական կյանքի նշանակալի դեպքերից է «Առաջին 1000 խոշոր հարկ վճարողների ու նրանց կողմից վճարված հարկերի և տուրքերի մեծության ցանկի» հրապարակումը: Այն տնտեսությամբ հետաքրքրվողների համար միայն տեղեկատվության աղբյուր չէ:

Ցանկն ուսումնասիրելն ու նախորդ տարիների նույն տվյալների հետ համադրելը որոշակի «բացահայտումների» հնարավորություն է տալիս: Կարելի է նկատել, թե որ խոշոր ընկերություններն (իրենց սեփականատերերի հետ) են հայտնվել իշխանությունների «սառը» վերաբերմունքի թիրախում: Եւ հակառակը՝ ովքեր են հավակնում ֆավորիտի «պատվավոր» աստիճանին:

Նույն այդ ցանկը պարզապես գանձ է տնտեսության կառավարիչների համար: Այս ցանկը մանրամասնում է՝ 1-ին՝ որ ընկերությունը որքան հարկ է մուծել, 2-րդ` ում կողմից են ապահովվել այդ մուտքերը` հարկայի՞ն, թե մաքսային մարմինների, 3-րդ` մուծված հարկերի մեջ որքան են ուղղակի և անուղղակի հարկերի ծավալները, և վերջապես 4-րդ` որքան է տուրքերի ծավալը բյուջետային մուտքերում: Սա լուրջ վերլուծությունների ու տնտեսական քաղաքականություն մշակելու հիմք է տնտեսության կառավարիչների համար: Ահա թե ինչու ամեն անգամ այս ցանկի հրապարակումը կարևոր իրադարձություն է: Իրադարձություն, ոը մի քանի օր (երբեմն՝ շաբաթ) դառնում է կառավարիչների, փորձագետների (բնականաբար, նաև մամուլի) ամենահետաքրքիր թեման:

2018թ. ամփոփումն ավելի սպասված էր: Հասկանալի պատճառներով։ Հրապարակումից հետո փորձագետները յուրօրինակ դադար են վերցրել, քանի որ ցանկը համընկել է նախորդ` 2017թ. խոշոր հարկատուների ցանկի հետ: Բայց սկզբից անդրադառնանք հիմնական տարբերություններին (մեկ տարբերության ամենավերջում անդրադառնալու պայմանով):

Վերջին տարիների համեմատ՝ ամենաանսպասելին այն է, որ հարկատուների ցուցակը «Գազպրոմ Արմենիան» չի գլխավորում: Այս ընկերությունը 2017-ի 39 մլրդ 717 մլն դրամի դիմաց նույնիսկ մի փոքր ավելին է մուծել` 39 մլրդ 984 մլն, բայց հայտնվել է 3-րդ տեղում: 2017-ին չորրորդը «Ալեքս հոլդինգն» էր՝ 21 մլրդ 470 մլն հարկաչափով: 2018-ին հանրահայտ օլիգարխի ընկերությունը մոտ 5.3 մլրդ-ով պակաս հարկ է մուծել ու երրորդից հայտնվել 6-րդ տեղում: 2017-ի 3-րդ հարկատու ՀԷՑ-ը 22 մլրդ 36 մլն դրամի փոխարեն 12 մլրդ 69 մլն մուծելով՝ խոշոր տասնյակից դուրս է մղվել: Վճարած գումարի նվազման պատճառով հանրահայտը (ու տառապյալը) «Թեղուտն» է, որը 11.6 մլրդ դրամի փոխարեն 3.9 մլրդ մուծելով՝ 11-րդ տեղից գահավիժել է 42-րդ հորիզոնական: Սրանք նկատելի անկումներ են:

Ցանկում առաջխաղացում գրանցել է «Գրանդ Տոբակոն». 2017-ի 34.8 մլրդ–ի փոխարեն 42.2 մլրդ դրամ մուծելով՝ 2-րդից բարձրացել է 1-ին տեղ: Ամենամեծ ցատկը կատարել է «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը». 2017-ի 18.7 մլրդ-ի փոխարեն 41 մլրդ դրամ հարկավճարով 5-րդից տեղափոխվել է 2-րդ տեղ:

Մնացած հարկատուները էական տարբերություն չեն արձանագրել 2017-ի համեմատ: Հետևաբար, վերջին երկու տնտեսական տարիներն իրար հետ համեմատելը առանձնահատուկ կամ ոգևորիչ երանգ չեն բացահայտում:

2017-ին առաջին 1000 հարկատուները, 2016-ի համեմատ, 12.7 տոկոս աճ էին արձանագրել: 2018-ի աճը, 2017-ի համեմատ, 14.8 տոկոս է: Ուստի առաջարկում են մի փոքր ընդլայնել համեմատությունների բազան ու փորձել պատասխանել՝ տնտեսության համար այս աճը դրակա՞ն երևույթ է, թե՞ բացասական:

10-ական թվականների սկզբում առաջին 1000 հարկատուների ցանկի վերջին քսանյակում բավական համեստ հարկատուներ էին: Հետո վերջին քսանյակի հարկերի ծավալը սկսեց մեծանալ: 2014թ. խոշոր հարկատուների ցանցի վերջին 20 ընկերությունները վճարել են 104-105 մլն դրամ` յուրաքանչյուրը: 2015-ին վերջին քսանյակն ավելի համեստ մուծումներ ուներ` 99-100-ական մլն դրամ:

2016-ին վերջին համարները մուծեցին 100-103-ական մլն դրամ: 2017թ. ինչ–որ անհասկանալի թռիչք կատարվեց: Ցանկի վերջին 20 ընկերությունները մուծեցին 114-117-ական մլն դրամ: Փաստորեն, 2017-ին և 2018-ին վերջին 20 խոշորները երկնիշ աճ են արձանագրում: Այդ փաստը վերլուծելով՝ շատ փորձագետներ նշում էին, որ առաջին 1000 հարկատուների ցանկը այն բանի ապացույցն է, ու իշխանությունները (բնականաբար, նախկին իշխանությունները) փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության զարգացման համար ոչինչ չեն անում: Տնտեսական կյանքում իրական ազդեցություն ունեն միայն խոշոր ընկերությունները, որոնք գնալով խոշորանում են` մանր ու միջինին արևի տակ տեղ չթողնելով: Հիմա չեն ասում: Երևի ինչ–որ բան է փոխվել:

Արա Գալոյան

Տնտեսական մեկնաբան

Աղբյուրը՝ politeconomy.org