«7օր»-ը հյուրընկալել է ՀԱԿ-ի մաս կազմող «Այլընտրանք» հասարակական- քաղաքական նախաձեռնության ներկայացուցիչ Մանուկ Սուքիասյանին և ՍԴՀԿ-ի մամուլի պատասխանատու Նարեկ Գալստյանին

-Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞վ է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ ՀԱԿ-ի համակիրների կամ անդամների քննադատությունը՝ ուղղված Կոնգրեսին, առավել ևս՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, բավական ցավագին է ընդունվում, իսկ կառույցից հեռացող մարդկանց ճակատին միանգամից դրոշմվում է դավաճանի պիտակը։ Այսինքն՝ եթե ՀԱԿ–ից են, ապա լավն են, իսկ հենց դուրս են գալիս կամ քննադատում են, ապա ծախված են ու վատը։

Մանուկ  Սուքիասյան-Չեմ կարծում, որ այդքան ցավագին է ընդունվում։ Բնական է, որ դա որևիցե մեկը չի ողջունի։ Այլ հարց է, թե այդ արձագանքը որ կողմից ինչպես է ընկալվում ու մեկնաբանվում։ Միգուցե ինչ-որ դեպքերում կարելի է մեղմ որակումներ տալ, որոշ դեպքերում կարելի է ընդհանրապես չանդրադառնալ՝ համարելով դա տվյալ մարդու իրավունքը: Ինչ վերաբերում է այդ քննադատության վերաբերյալ հանդուրժող լինել-չլինելուն, կարծում եմ՝ չկա որևէ մի դեպք, որ Կոնգրեսը կոնկրետ մի մարդու վերաբերյալ հայտարարություն տարածի։ Ուղղակի եթե որոշ դեպքերում լինում է ոչ համարժեք պոռթկում, ապա դրան անդրադարձ է կատարվում։ Որևէ մեկի հետևից կազմակերպված ինկվիզիցիա տեղի չի ունենում։

-Իսկ անձամբ  Ձեզ հիմա բավարարո՞ւմ է Կոնգրեսի մարտավարությունը, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի որդեգրած քաղաքական գիծը։

Մ. Ս.-Ներկա դրությամբ ինձ բավարարում է այս գիծը...

-Հանգիստ կարող ենք ասել, եթե չի բավարարում, չէ՞ որ Կոնգրեսում «ինկվիզիցիա» չկա։

Մ. Ս.-Չկա և չի կարող լինել։ Ինձ համար նորմալ է տարվող գիծը։ Իհարկե, յուրաքանչյուրս որպես գիտակից մարդիկ կարող ենք ունենալ որոշակի սեփական նկատառումներ, որ միգուցե այս դեպքում հարկ էր այսպես կամ այնպես վարվել։ Բայց ասեմ, թե հատկապես ինչու է բավարարում. Տեր-Պետրոսյանն ինքը շատ դեպքերում, ի տարբերություն քաղաքական դաշտի շատ ու շատ դերակատարների (որոնք հավակնություններ ունեն՝ թե՛ ընդդիմության դաշնակցական և ժառանգական հատվածը, թե՛ գործող իշխանությունները)՝ այն եզակի մարդկանցից է, որ իր մեջ ուժ գտնում է ասելու, թե՝ ժողովո՛ւրդ, այսինչ հարցում կամ կանխատեսման մեջ ես սխալ եմ թույլ տվել։

-Մեկ օրինակ կբերե՞ք, որ նման բան ասվել է։

Մ. Ս.-Եթե ուշադիր կարդաք հոկտեմբերի 1-ի հանրահավաքի ելույթը, կգտնեք այդ հատվածը։ Տեր-Պետրոսյանի առաջնորդությամբ Կոնգրեսի ներկա գիծն ինձ բավարարում է, ուղղակի այն մարդիկ, ովքեր անհարկի քննադատում են այդ գիծը... Քննադատել միշտ էլ կարելի է. չկա որևէ իշխանություն կամ ընդդիմություն, որն այնքան իդեալական է, որ որևէ մեկը չկարողանա քննադատել։ Ուղղակի այդ քննադատությանը զուգահեռ՝ թող ցույց տրվի այն ռացիոնալը, որ կարելի էր անել ու չի արվում։ Այդ քննադատողը թող անի։ Շատ օրինակներ կարելի է բերել, բայց ցանկացած բան եթե նորը չի ծնվում, տվյալը մնում է իր տեղը։ Իներցիայի ուժով ոչ մեկը դուրս չի գալու այդ տեղից։ Այդ տեղը զբաղված է այնքանով, որքանով որ առաջին անգամ հայ իրականության մեջ գոյություն ունի հետընտրական ընդդիմադիր զանգված, որը ձևավորվել է ընտրական փուլում, բայց մինչ օրս կարողանում է իր կենսունակությունը ապահովել։

-Նարեկ, ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն հայտարարություններին, որ ՀԱԿ-ը միակ այլընտրանքն է իշխանություններին, միակ ընդդիմությունն է։

Նարեկ Գալստյան-Մինչ հարցին պատասխանելը, ես կուզենայի անդրադառնալ ռեպրեսիա կոչվածին, որ իմ կարծիքով կա Հայ ազգային կոնգրեսում։ Նախևառաջ, եթե ՀԱԿ-ն ինքն իրեն հայտարարում է միակ և գործող այլընտրանքային ընդդիմություն գործող իշխանություններին, ապա այդ գործող այլընտրանքները պետք է լինեն իշխանության կատարած բազմաթիվ գործողությունների վերաբերյալ։ Խոսքս վերաբերում է նաև հայ-թրքական գործողություններին, որտեղ ՀԱԿ-ն իրեն բավական անհասկանալի և շատ զգուշավոր պահեց՝ ընդամենն ինչ-որ դեկլարատիվ գնահատականներ տալով։ Բայց իրականության մեջ եթե ՀԱԿ-ը կարողանում է մոբիլիզացնել ազգի կամ հայաստանյան բնակչության մեծ մասին, ապա ուրեմն ինքն այդ պատասխանատվությունը վերցրել է իր վրա, ուրեմն պարտավոր է գնալ որոշակի քայլերի։ Ինչ վերաբերում է Մանուկի այն ասածին, թե քանի դեռ չկա նորը, այս պահին դաշտում գործող միակ իրական ընդդիմությունը Հայ ազգային կոնգրեսն է, ուզում եմ ընդամենն ասել, որ յուրաքանչյուր ոք, ով քիչ թե շատ խոսում է նոր ընդդիմության ձևավորման մասին, կամ փորձում է քայլեր կատարել ձևավորելու նոր ընդդիմություն, խումբ կամ շարժում, կամ համախմբել հասարակության այն հատվածին, որը չի ուզում գնալ ՀԱԿ-ի հետևից, ապա այդ նույն իսկ վայրկյանին ՀԱԿ-ին սպասարկող մամուլը սկսում է մի այնպիսի հիստերիկ արշավ այդ շարժման նկատմամբ, անմիջապես գտնում է պոչեր, ծանոթություններ...

Մ. Ս.-Կներես, բայց գիտե՞ս, թե դա ինչից է գալիս. որ այդ քո ասած նախաձեռնող մարդիկ, փոխանակ իրական գործողություններ անեն, առաջին քայլը սկսում են Կոնգրեսին քարկոծելուց։ Բնական է, նրանք էլ պատասխանում են։

Ն. Գ.-Չկա այդպիսի բան։ Մանո՛ւկ ջան, հավաստիացնում եմ քեզ, որ որպես կանոն՝ Կոնգրեսն ինքն է սկսում հարձակվել մարդկանց վրա ու ցեխ շպրտել։ Նմանատիպ բազմաթիվ օրինակներ գոյություն ունեն։ Մարդկանց, մինչև X քաղաքական գործչի տղայի իբրև թե այսինչ պաշտոնում նշանակվելու մասին տպագրվում է Կոնգրեսին համակիր կամ սպասարկող թերթերում։

Մ. Ս.-Օրինակներ կարո՞ղ եք բերել։

Ն. Գ.-Օրինակ, Վահան Շիրխանյանի որդու մասին գրվեց, թե նրա որդին՝ Գրիգոր Շիրխանյանը, որն այդ ժամանակ ընդամենը ԵՊՀ 2-րդ կուրսի ուսանող էր, Արցախի արգործնախարարությունում ստացել է բացառիկ մի պաշտոն, այն ժամանակ, երբ Գրիգոր Շիրխանյանը գտնվում էր Երևանում, այս պահին էլ Երևանում է, որևէ պաշտոն չի ստանձնում։ Բնականաբար, հերքում չտպագրվեց, ավելին ասեմ, որ դրան ի պատասխան՝ հնչեց գեղեցիկ մեկնաբանություն, որ եթե ՀԱԿ-ի կամ իշխանության շատ պատասխանատու մարդկանց զավակներ սովորում են արտերկրում կամ աշխատանք են գտնում, ապա այդտեղ ոչ մի վատ բան չկա։

Մ. Ս.-Թող սուբյեկտիվ չընկալվի, բայց Կոնգրեսի մեջ, թե՛ այն ժամանակ, թե՛ պրոբլեմատիկ օրերին, բայց հաստատ Վահան Շիրխանյանը չուներ այն կշիռը, որի դեմ հատուկ ինչ-որ բաներ կազմակերպեինք, որ այդ մարդուն հեղինակազրկեինք։ Հավատացեք, որ Կոնգրեսի օրակարգում այնպիսի լուրջ հարցեր կան, որ նման բաներով փորձել... Եկեք դրան այդքան ուշադրություն չդարձնենք։

Ն. Գ.-Համենայնդեպս, երբ որ կարդանք ՀԱԿ-ի վերջին մեկ տարվա մամուլը, իսկապես կտեսնենք՝ ինչպիսի կարևորագույն հարցեր կան։ Բայց ձեր հարցին պատասխանելով ասեմ, որ ՀԱԿ-ն ինքն իրեն ընդդիմություն է հայտարարել, և ես չեմ ցանկանում խոսել ՀԱԿ-ի ընդդիմություն լինել-չլինելու մասին, որովհետ կան շատ ավելի կարևոր խնդիրներ։ Ես կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր ոք, ով իրեն ցանկանում է հայտարարել ընդդիմություն և գործում է ընդդիմադիր դաշտում, ապա այդ ուժը, այդ կառույցը կոչվում է ընդդիմադիր, և որևիցե մեկը չպետք է լիցենզիա տրամադրի՝ այդ մարդն ընդդիմությո՞ւն է, թե՞ ընդդիմություն չէ։ Դա հասարակությունը պետք է որոշի։

Մ. Ս.-Իհարկե, չկա որևիցե մարմին, որ լիցենզիա տա, և չկա որևիցե մեկը, որ КПП-ով մարդկանց թողնի այն հատվածը, որը կոչվում է ընդդիմություն, թե ոչ։ Ուղղակի հայտարարելը մեկ այլ բան է (մենք էլ կարող ենք մեր տանը նստած՝ շատ բան հայտարարենլ), իսկ այդ ամեն ինչը ենթադրում է գործողություն։ Եթե գործողություն ասվածը հասկանում են միայն ասուլիս ու հարցազրույց տալով՝ կարող է լինել 99 հատ ընդդիմություն։ Դա էության մեջ ոչինչ չի փոխում։ Այս երկրի կյանքում տեղի ունեցող տարաբնույթ երևույթներին՝ քաղաքական, տնտեսական և այլն, ո՞վ է արձագանքում, ո՞վ է փորձում ադեկվատ քայլ անել՝ լավ կամ վատ, մի քիչ թույլ կամ ուժեղ։

-Բայց ի՞նչ տարբերություն՝ ասուլիս տալ, թե՞ արձագանքել հարթակում։ Կոնկրետ ի՞նչ   քայլերով է ՀԱԿ-ը, բացի հարթակային ելույթներից, հակազդում իշխանությունների բավականին վտանգավոր արտաքին և ներքին նախաձեռնություններին։

Մ. Ս.-Ասեմ տարբերությունը։ Մեր երկրում գիտեք՝ ինչ լրատվական դաշտ է գործում։ Ձգտել ասուլիս տալ, որը հեռուստատեսությունն ընդհանրապես չի լուսաբանելու կամ շատ չնչին՝ 2-3 թերթ է գրելու՝ մի քանի հազար տիրաժով, դա այլ բան է։ Բայց փորձել հանրային ուշադրություն գրավել և փողոցում գործողություն կատարել, դրանք էական տարբերություններ են։ Իսկ ինչ վերաբերում է մեր երկրում տեղի ունեցած տարբեր բաներին, օրինակ բանակում տեղի ունեցածին օպերատիվ արձագանքել է միայն ՀԱԿ-ը՝ ու ոչ թե բանակը դատապարտելով, դատափետելով, այլ տուժածների շահերը պաշտպանելով։ Ցո՛ւյց տվեք՝ Դաշնակցությունը ձայն հանե՞լ է։

Ն. Գ-Ես ասեմ, որ մեր կուսակցության ղեկավար մարմիններից, բնականաբար, հայտարարություն տարածվեց, որտեղ դատապարտվեց տեղի ունեցածը, և նաև թե՛ մեր ունեցած խողովակներով, թե՛ այլ ճանապարհով փորձում ենք ինչ-որ բաներ պարզել, թե ինչ էր կատարվել։ Բայց, ցավոք սրտի, այսօր հասարակության մոտ փորձում է սերմանվել հետևյալ երևույթը, որ բանակում տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձությունների... Քա՛վ լիցի, այստեղ ոչ մի քննարկման բան չկա, դա ողբերգական, ստորագույն արարք է, երբ որ զինվորին կարող են ծեծելով սպանել։ Ավելի վատ բան հնարավոր չէ լինի։ Բայց դրանով հարվածել ամբողջ բանակին՝ ասելով՝ ձեր բանակում թող գնան ծառայեն ձե՛ր երեխաները...

Մ. Ս.-Ո՞վ է այդպիսի բան ասել։

Ն. Գ.-Կարդացեք ՀԱԿ-ին համակիր մամուլում տպագրված նյութերը, որոնք ինձ համար ուղղակի անընդունելի են։

Մ. Ս.-Շատ տեղերում շատ մարդիկ կարող են շատ բան ասել։ Պաշտոնական բնույթ կրող պետք է ՀԱԿ-ի հայտարարությունը նայեք։

Ն. Գ.-Այսինքն, միայն ՀԱԿ-ի ստորագրությամբ տե՞քստ պետք է նայենք։ Եթե ՀԱԿ-ի առանձին գործիչը դրա մասին խոսում է, ուրեմն ՀԱԿ-ի հետ կապ չունի՞։

Մ. Ս.-Այսինքն դուք ուզում եք, ՍԴՀԿ-ի նման, շարքերը մինչև վերջ ընդունեն մի որոշում։ Դե, ՀԱԿ-ը հայտարարեց, որ իր ներսում կան հասարակական և քաղաքական տարաբնույթ հոսանքների ներկայացուցիչներ։ Մեկը կարող է ըմբոստանալ՝ պոռթկում է ունեցել, ինչ-որ մի բան է ասել։ ՀԱԿ-ը պաշտոնապես ասում է, որ բանակին չմեղադրենք, դա կոնկրետ խնդիր է, դուք էլի ուզում եք դա չտեսնեք, ինչ-որ մեկի ասածը ուզում եք դոմինա՞նտ լինի ՀԱԿ-ի ասածի վրա։

Ն. Գ.-Որովհետև ինչ-որ մեկի, ավելի ճիշտ՝ ինչ-որ մի քանիսի ասածը շատ ավելի է շրջանառվում։ Նայեք-տեսեք՝ ո՞րն է ավելի շրջանառվում՝ առանձին գործիչների ասածնե՞րը, թե՞ ՀԱԿ-ի հայտարարությունը։

-Այո՛,  2 տարվա մեջ բավական լուրջ բացասական գործընթացներ տեղի ունեցան։ Արտաքինը ոլորտում՝  հայ-թրքականը, Ղարաբաղը, տնտեսության մեջ բացասական զարգացումներ եղան և այլն։ Գործընթացներ են տեղի ունենում, որոնց դեմը ընդդիմությունը՝ թե՛ խորհրդարանական, թե՛ արտախորհրդարանական, ոչ մի կերպ չի կարողանում առնել։ Միևնույն ժամանակ ՀԱԿ-ի որոշ անդամներ պնդում են, թե արտահերթ ընտրություններ են լինելու։ Ի՞նչ եք կարծում՝ արտահերթ ընտրություններ կլինե՞ն։

Մ. Ս.-ՀԱԿ-ի տնտեսական հանձնախմբի արձագանքները բավականին բարձր փորձագիտական մակարդակ  ունեն։ Եթե եղել է ինչ-որ բան, դա եղել է ՀԱԿ-ի կողմից։ Ինչ վերաբերում է հակազդելուն. այսինքն, եթե ՀԱԿ-ը գտնվում է փողոցում, հակազդելու ինստիտուցիոնալ որոշակի լծակ չունի խորհրդարանում և այլ տեղերում, և անգամ խորհրդարանում մյուսները չեն կարողանում ոչինչ փոխել, այդ պարագայում տարաբնույթ հարցերում եթե դու չես կարողանում հասնել փոփոխության, այդ գլոբալ փոփոխությանը չհասնելու հետևանքն է։ Ես այստեղ ուզում եմ ֆուտբոլին հղում կատարել։ Եթե մի որևիցե թիմ չի հաղթում եզրափակչում, ի՞նչ է, երկրորդ խաղակեսում չխաղա՞, ֆուտբոլը փակե՞նք։ Պետք է այնքան խաղալ, մինչև դու կարողանաս հաղթել։ Կարծում եմ, որ ՀԱԿ-ը հենց այս սկզբունքով է առաջնորդվում։ Այո՛, կան ընթացիկ դժվարություններ, և ամենակարևորը՝ եթե դեռևս կան քաղբանտարկյալներ, անգամ Գալուստ Սահակյանն է ասում, որ նրանք միայն Կոնգրեսինը չեն, մերն են։ Բայց չտեսա, որ «Ժառանգությունը» կամ Դաշնակցությունը նման բան ասեն։ Այսինքն՝ պայքարեք միասին, իշխանափոխությունը դրեք մի կողմ, պայքարում եք քաղբանտարկյալների ազատության համար, ՀՀ 10 գնդակահարված քաղաքացու սպանության բացահայտման համար։ Դրանք այն հարցերն են, որ եթե օրինակ վերցնենք, որ Կոնգրեսը չկա, վերացել է քաղաքական դաշտից, էն ովքեր որ ասում են, որ իրենք հավասարազոր են, թող զբաղվեն հանրությանը հուզող խնդիրներով։ Դրանք համար մեկ խնդիրներն են։ Զբաղվե՛ք, եղբա՛յր, դրանցով։ Երբ որ ՀԱԿ-ը ասում է՝ քանի որ միակ ընդդիմությունը ես եմ, քանի որ ես եմ զբաղվում դրանով, նեղանում են։ Հիմա դրանից բխելով՝ այնքան աննորմալ ու անհեթեթ իրավիճակ է քաղաքական թե տնտեսական հարաբերություններում, հանրային կյանքի տարբեր դրսևորումներում, որ արտահերթ ընտրությունների հավանականությունը ես համրում եմ բավականին բարձր, բայց ներկա դրությամբ ես չեմ կարող պնդել, որ ահա այսինչ տեսանելի ժամկետում դա ինձ համար իրականություն կդառնա։ Հաշվի առնելով, թե պետական կառավարման կառուցվածքը ինչ պայմանական և խոցելի կողմեր ունի, ցանկացած պահի ես չեմ բացառում ֆորսմաժորը և որոշակի իրավիճակի առաջացումը։

Ն. Գ.-Իմ խորին համոզմամբ՝ այսօր Հայաստանում չկա ձևավորված այն իրավիճակը (այս պահին գոնե ես չեմ տեսնում), երբ որ կարելի է տեսանելի ապագայում սպասել ընտրությունների։ Իմ կարծիքով՝ Հայաստանի բոլոր քաղաքական ուժերը, գործող կազմակերպությունները, այդ թվում նաև ՀԱԿ-ը և մնացած քաղաքական ուժերը,  զբաղված են 2012թ. խորհրդարանական ընտրություններով։ Այս մեսիջները նաև մամուլի դաշտով կամ առանձին գործիչների խոսքերից զգացվում են։ Ինչ վերաբերում է Մանուկի ասածին, որ միայն ՀԱԿ-ն է այսպես հստակ վերլուծությամբ և առաջարկներով հանդես եկել տնտեսության կամ երկրի առջև ծառացած տարբեր մարտահրավերների առումով, ասեմ, որ այդպես չէ։ Ուղղակի ՀԱԿ-ի ասածը շատ ավելի երկար թմբկահարվեց՝ հաշվի առնելով մամուլի այն միջոցները, որ ունի ՀԱԿ-ը։ Չնայած զարմանալի է, բայց իշխանությունից բացի, այսօր ընդդիմությունն ունի մամուլի միջոցներ։

Մ. Ս.-Ընդդիմությունն ունի՞։ Մի քանի թերթը համարում եք ավելի շատ, քան բոլոր հեռուստատեսություննե՞րը։

Ն. Գ.-Դրա համար հստակ ասացի՝ իշխանությունից բացի, երկրորդը ՀԱԿ-ն ունի մամուլի միջոցներ։ Իհարկե, քաշային կարգերը տարբեր են...

Մ. Ս.-Այդ թերթերը ՀԱԿ-ի ի հայտ գալով չեն ի հայտ եկել։ Ուղղակի, այս պահին իրենք ունեն որոշակի համակրանք։

Ն. Գ.-Այս պահին իրենք զբաղվում են ՀԱԿ-ի գործունեության լուսաբանմամբ և ՀԱԿ-ի PR-ով։ Գալով մնացած հարցերին՝ այնպես չէ, որ միայն իրենք են արել։ Նույն ՍԴՀԿ-ն արդեն 3-րդ անգամ հանդես եկավ, օրինակ, գյուղատնտեսության, էկոնոմիկայի ոլորտներին վերաբերող հարցադրումներով, դրանք ուղարկվեցին, դրանց պատասխան տրվեց, և այս պահին վերլուծվում է։ Բայց տարբերությունն ինչում է կայանում՝ որ մեզ համար ողջունելի է հսկայական աշխատանքը, որ անում է ՀԱԿ-ն այս կամ այն հարցում հենց վերլուծականի առումով, բայց զուտ բովանդակային առումով ընկալելի չէ, որովհետև ինքը շարունակում է ասյպես կոչված լիբերալ համակարգի վիճակը, որը կա՝ սկսած 1991թ.։ Չեմ ուզում այստեղ ստանձնել որևիցե այլ քաղաքական ուժի փաստաբանի դերը, բայց հնչեց նույն «Ժառանգության» հետ կապված խոսք, որ չեն գալիս, չեն պայքարում և այլն։ Ես ուղղակի հիշում եմ, որ երբ ես 2007-2008թթ. մեր կուսակցության հրահանգով մասնակցում էի այն ժամանակ դեռ համաժողովրդական շարժմանը, դրանից հետո արդեն որոշակի ժամանակահատված ՀԱԿ-ի հավաքներին կամ ակցիաներին (շատ լավ հիշում եմ, երբ որ կային ձերբակալվածներ, խոշտանգված մարդիկ, և «Ժառանգության» պատգամավորների մեծ մասը, եթե ոչ ամբողջությամբ, այնտեղ էին և մշտապես օգնում էին, որին և ի պատասխան եղավ այն, ինչ եղավ՝ այսինքն բոլորին ծախվածներ պիտակավորեցին մի քանի վայրկյանում) Հնչակյան կուսակցության վարչության անդամ Վարդան Խաչատրյանը սկզբից ներկայացվեց իբրև ՀԱԿ-ի կողմից, հետո միանգամից դարձավ նորից իշխանությունների մարդ։ Այսինքն պետք չէ ասել, որ «Ժառանգությունը» կամ թեկուզ մի պատգամավորը ոչ մի բան չի անում, որովհետև իրենք ամբողջ բանտերում էին, ամբողջ օրը անցկացնում էին քաղբանտարկյալների հետ, որի մասին ոչ ոք չի էլ կարող վիճել։

-ՀՀԿ-ն պնդում է, թե միանշանակ լինելու են հերթական ընտրություններ, և իրենք շատ ավելի են ներկայացված լինելու խորհրդարանում, քան հիմա են։ Այս սցենարը որքանո՞վ եք հավանական համարում և ինչպես ե՞ք վերաբերվում այն գնահատականներին, որ եթե այս իշխանությունների համար ՀԱԿ-ը մնա այլընտրանքային, նրանք ավելի կուժեղանան։ Օրինակ, հայ-թուրքական, ղարաբաղյան հարցերում էական տարբերություն չկա իշխանության ու փողոցը ներկայացնողների միջև ...

Մ. Ս.-Շատ ակնհայտ տարբերություն կա թե՛ Ղարաբաղի հարցով, թե՛ հայ-թուրքական հարաբերությունների։ ՀԱԿ-ը միակ ուժն է եղել, որ հուշել է իշխանություններին իր Արտաքին հանձնախմբի մակարդակով, որ երբ որ փաստահավաք խումբ է գնում հարակից շրջաններ, որ անվանվել են օկուպացված կամ ազատագրված, ուրեմն պահանջեք, որ այդ առաքելությունը գնա նաև Շահումյան, Գետաշեն, Մարտունաշեն։ Եղե՞լ են մի օր, որ «Ժառանգության» կամ Դաշնակցության կողմից նման կարգի ադեկվատ օպերատիվ արձագանքներ լինեն։

Ն. Գ.-Մինչև ՀԱԿ-ի ասելը, Արցախի իշխանությունները հայտարարել են՝ կթույլատրեն միայն այն պարագայում, երբ որ գնան Շահումյան, Գետաշեն, Մարտունաշեն։

Մ. Ս.-Նարե՛կ, դու ինձանից լավ գիտես, որ Արցախի իշխանություններ ասածը շատ հարաբերական հասկացություն է։ Բա որ հայտարարել էին, բա ո՞ւր է՝ չեն գնացել։ Ընդդիմությունը կարող է հուշի, իշխանությունն էլ նրա համար է, որ դա անի, ոչ թե ընդդիմության նման ինքն էլ մի բան հայտարարի, բայց արդյունքում ստանա հակառակը լրիվ։ Երկրոդ, եթե ՀՀԿ-ի ամբիցիաներին նայում ենք ժամանակագրության առումով, ապա տեսնում ենք, որ իրենց տենդենցը եղել է վերցնել էլ ավելին, քան այդ պահին ունեն։

-Բայց 2008թ. մարտի 1 ենք ունեցել։

Մ. Ս.-Այո՛, մարտի 1 ենք ունեցել, բայց մարտի 1-ից հետո ունենք մի իրավիճակ, որ չի հավաքվում այն կոնտինգենտը՝ կրիտիկական մասա ասվածը, որը կփոխի իրավիճակը։ ՀԱԿ-ին կարելի է դրա համար քարկոծել, ՀԱԿ-ին կարելի է այդ հարցում աջակցել՝ նայած ով ինչ նախասիրություն ունի դրանում, և չի ծնվում այդ 3-րդ ուժը, որ կգա և իր ներկայությամբ ՀԱԿ-ին դուրս կմղի։ Սա՛ ունենք։ Համակերպվե՞լ. բնավ, ամենևին, չկա նման բան։ Պետք է ընդամենը փորձել այդ ծրագրերը կանխել սեփական էլ ավելի կենսունակ և հանրային վստահության քվեի արժանի գործողություններով։ Այդ ամենը փորձ է արվելու անել։ Ինձ թվում է' իշխանության մոտ որոշակի մոնոլիտացման միտում է նկատվում։ Ես դա ասում եմ ոչ թե ի հաճոյախոսություն Քոչարյանի, ամենևին: Ուղղակի նա մի քիչ ավելի դիֆերենցված էր ու կրում էր առաջին իշխանությունների իներցիայից եկող քաղաքական միջավայր։ Հիմա ավելի մոնոլիտացման և էլ ավելի մեծ իշխանություն ունենալու հավակնությունը, ինձ թվում է, Հանրապետական կուսակցության կոալիցիոն գործընկերների հաշվին է տեղի ունենալու։ Բնական է, որ դա այդպես է։ Ուղղակի այդ ամեն ինչը ֆիքսելով՝ պետք է դա մի քիչ խափանել։

-Հաշվի առնելով արտաքին և ներքին ձախողումները...

Մ. Ս.-2007-ին էլ կային լիքը ձախողումներ։

Ն. Գ.-Իմ կարծիքով՝ արտաքին ձախողումները, Արցախի խնդիրը մի կողմ դրած, այս երկրում քաղաքական-կուսակցական որոշակի շրջանակի, փորձագետների, յուրաքանչյուր քաղաքացու հետաքրքրում է Հայաստանի տնտեսական վիճակը։ Հիմա այն, որ հանրապետականը նորից փորձելու է մեծամասնությունը վերցնել, դա փաստ է։ Այն, որ բոլոր ընդդիմադիր ուժերը, այդ թվում նաև կոալիցիոն գործընկերները, փորձելու են այդ հարցում հնարավորինս դեմ դուրս գալ, փաստ է։ Բայց այս պահին, քանի դեռ նախընտրական քարոզչական վիճակը չի սկսվել, դժվարանում եմ ասել, թե ինչ կլինի։ Հայաստանում ամեն Աստծո օր քաղաքական որոշակի գործընթացներ են լինում։ Եթե փորձենք փորձագիտական վերլուծություն անել, Հայաստանի քաղաքական դաշտն ուղղակի չի ենթարկվում այդ վերլուծություններին, դրա համար դժվարանում եմ ասել, թե ինչ կլինի 2 տարի հետո։

Մ. Ս.-Ինչպես արդեն ասացի, չկան այնպիսի քաղաքական ուժեր, որոնք անթերի գործունեություն ծավալեն, և որոնց գործունեությունը բոլոր փուլերում կարդարացնի իրենց։ Դա քննարկումից դուրս է։ ՀԱԿ-ը ժամանակացույց է մատնանշում։ Մինչև 2009-ի համաներում կոչվածը, ՀԱԿ-ը գործել է էքստրեմալ իրավիճակում, երբ առանցքը կազմող և շատ լուրջ դերակատարություն ունեցող անհատներ եղել են բանտերում։ ՀԱԿ-ը փորձել է պայքարել, պայքարում է և պայքարելու է մինչև այն պահը, երբ այս երկրում տեղի կունենան որակական փոփոխություններ։ Բայց եթե հասարակությունը չի փոխվում, որ դառնա իր իրավունքի պահանջատերը, որ միայն ինքն է որոշելու իր երկրի իշխանությանը, և ցանկացած պահի հասարակությունը պետք է լինի զգայուն, որ ով էլ լինի, նախկինում հանրային ինչպիսի վստահության քվե էլ ունեցած լինի, եթե տվյալ պահին սպառում է իր լիմիտը, այո՛, հանրությունը պետք է դուրս գա փողոց և թեկուզ արտահերթ ձևով՝ ուղղակի սրբի այդ իշխանությանը։ Միգուցե դա երկարատև պայքար է, ընթացքում կարող է հիասթափվողներ, դժգոհողներ լինեն, տեսակետների արդարացի կամ անարդարացի բախումներ։ Փակ ընդհատակյա զինվորական կառույց չէ, որ մեկը հրամայի, մնացածները իրականացնեն։ Մարդիկ են, անհատներ, որոնք տարբեր աշխարհընկալման, տարբեր մասնագիտությունների տեր են՝ մի փոքր ավելի ազատական, մի փոքր ավելի սոցիալիստ, որոնք ընդհանուր նպատակ ունեն, բայց այդ ճանապարհին կարող են լինել տարաձայնություններ. փշոտ ու տատասկոտ է այդ ճանապարհը։ Այդ առումով ով որ նախանձում է ՀԱԿ-ին, թող գա, ստանձնի այդ տեղը ու պահանջատեր լինի այդ ամեն ինչին։

Ն. Գ.-Հայաստանում ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքներ կարող է ապահովել այն քաղաքական կազմակերպությունը, որը նախևառաջ հարգանքով է վերաբերվում սեփական գործընկերներին, և ամեն մի պատեհ կամ անպատեհ առիթի դեպքում չի գնում հասարակայնացման և մամուլի միջոցով խնդիրները լուծելուն, և երկրոդ՝ որն ունի ներքին ժողովրդավարություն։ Ինչ վերաբերում է նրան, թե ինչ կլինի ապագայում, ապա ես վստահ եմ, որ Հայաստանում վաղ թե ուշ լինելու են փոփոխություններ։ Ու համաձայն եմ Մանուկի հետ, որ այդ փոփոխությունները լինելու են միայն ու միայն համակարգային։ Այս երկրում հասարակական տրամաբանությունն է պետք փոխել։

Զրույցը վարեց Վախթանգ Մարգարյանը